kunde

Ik bin koartlyn yn´e kunde kaam mei de selsferklearre presidint fan de romte. In man mei fisy sa die bliken. Alteast op it mêd fan de keunst. Ik miende oars dat ik him al koe en al wist mei watfoar moderne skilder ik te meitsjen hie, mar diskear krige it moetsjen op 'e nij beslach. Feitlik learde ik syn wurk better kennen. Ik waard nammentlik foar it earst goed gewaar hoe't er - yn syn tiid - op hiel eigen wize de definysje romte op´e nij stal wist te jaan. Syn ynstruminten binne kantige foarmen dy't út it neat ferskine. Mar de grûnslach is wite leechte en swarte matearje dy't suver yn harsels ferdwine. It falt net ta en fyn it paad yn dy romte sûnder grinzen. Je fiele jin al gau ferlern. Dochs jout it ek hâldfêst, omdat de romtelike gedachten fan Kazimir Malevich de tiid beskôgje. Mei kosmyske besieling, mar dêrom net minder statysk, jout syn skepping ynsjoch yn it ferline en de takomst fan de keunst en it libben.

It regear fan presidint Malevich wol foarmen as oarspronklike eleminten fan it bestean bewurkmasterje, want hy seach de gewichtleaze beweging dy't er yn syn wurk neistribbe as oarsaak fan alle oarsaken. Dêr moast ik wol even oer neitinke, sa't syn kreaasjes fan de objektleaze wrâld sûnder boppe of ûnderkant bytiden ek net maklik nei te kommen binne. Mar dy wrâld bestiet wol. En net te leauwen: al hûndert jier. Bygelyks yn it skilderij mei it alles ynslutende swarte fjouwerkant as in finster fan de nacht. In ramt as in rút mei it sicht op de poertsjustere matearje dy't de ivichheid beslacht. It begjin en de ein fan alles is as in ûneinich ferhaal op inkeld ien swarte side byinoar brocht. Wat dan yn essinsje fan syn oare wurk noch oerbliuwt is it wyt op it wyt, dat as in boek mei lege siden gjin wurden noadich hat. 

trochsnee

In trochsnee minske lêst wolris boeken. Dy gewoante begjint yn 'e regel al hiel betiid en as it goed befalt dan wurdt sa'n minske in lêzer. In trochsnee lêzer kriget op syn jierdei wolris boeken, alteast dêr begjint it meastal mei. De echte lêzer makket út soarte graach in eigen kar en keapet syn boeken sels. It kin ek oars. De betûfte lêzer, ien dy't goed om him hinne sjocht, kin ek samar ergens in boek fine: inkeld komst sokke gratis sweefboeken op in ûnferwachte lokaasje tsjin. Folle te kiezen is der yn sa'n gefal net. Dan kinst better in boek liene, fan freonen of famylje bygelyks. Tydlik in boek foar in bytsje jild besette kin ek. Dan moat men lid wurde fan de biblioteek. Graach ried ik dat de trochsnee lêzer oan. Want wat yn de biblioteek te heljen is, is noch altiten de muoite wurdich. Wa't dat te folle muoite fynt kin ek boeken stelle. Dat ried ik lykwols gjin inkele lêzer oan. De konsekwinsjes binne yn 'e regel djoerder as in boek. Boeken keapje yn de winkel dat is fansels it bêste. En de lêste mooglikheid is it ynternet, dêr tilt it op fan boeken. Echte boeken en e-boeken. Even in pear klear klikke en se stean letterlik en figuerlik flot yn 'e kast. Wa't dat wol kin sûnt koart ek e-boeken liene by de biblioteek en lêze op in tablet of sa. Dan moat ik noch fermelde dat elkenien fergees ferskate klassike titels digitaal delhelje kin. In protte âld wurk is rjochtenfrij. Dy't wat langer siket fynt grif ek aktuele boeken yn digitaal formaat op syn paad. It is net folle muoite en helje sokke yllegale eksimplaren fan it net, mar...it mei net, feitlik is it stellen. En dat ried ik, sa´t ik al sei, gjin inkele lêzer oan, want dat docht in fatsoenlike trochsnee lêzer net.  

dat byld

dy iepen doar

dy grutte ruten

dat berûne paad

dy beladen muorren

dat wrâldske oard

en nearing fan it brea

dat it sin bekoaret

dat klankferskaat

mei ynderlike lagen

dy kar út frjemde talen

dy bernehoeke en fitrine

mei antike stripferhalen

dat spoar nei dat iene

boek mei fingertaasten

dat byld:

dat yn de bylden

fan de taal ferdwaalde
  

bisto

it begjin

solstice

boartersguod

Der stoot in domdryst hûntsje rjocht op my ôf. Nei it ras moat ik riede. Tûk op aksje giselt er mei in tennisbal yn 'e bek wat knoffelich om my hinne. Gjin wûnder, hy hat mar ien achterste poat. Syn achterein pinkt likegoed kranich mei him mei. Parmantich stapt in jonge frou achter it behyplike bistke oan. Fleske drinken yn'e iene hân, in hûneriem yn de oare. It rom sittende, grize sportpak kin in skyn fan alluere net maskearje. Sels it losse, ljochte hier ferret in oar wêzen. Kreas, mar te gewoan.

'Hy rêdt him aardich', doar ik op te merken.

'In ûngelok', antwurdet se skuldich, 'mar it is goed beteard.' 

Ik knik, it hie minder kind. It baltsje falt út de flybjende happert. 

Troch skea en skande hat it balskoppen him by my net ûntjûn, mar yn in refleks hellet myn foet dochs út. It boartersguod sjit doelleas oer it paad it gersfjild op. Blyn is it stumper net. Blier en tier stuitert er achter de bal oan. It taferiel begruttet my, boppedat docht it my tinken oan hoe't ik sels sa'n rûn gefal op it skoalleplein besocht te berinnen. 

'It's a basterd!' 

Ik sjoch ferheard op. 

'Mixed race', folt de frou oan, grif troch myn reaksje. 

It klinkt suver polityk ynkorrekt. 

'Of course, of course...' stammerje ik, as wie ik der mei oan. 

Dan pas falt it my op dat we yn har taal tsjininoar prate. Dat ik sûnder erch flot omskeakele ha ferbaast my noch mear.

'Nice dog!' hastigje ik my te sizzen.

'Yes, cute isn't he?' 

Hoe soe ik it har ûntstride? Ik mei wol oer hûnen. Goed, se rûke, benammen as it reint en de groede yn myn kût stekt allinnich mar as it friest, mar dit is gjin Dútske harder. 

Hymjend lit de bastaard de bal op 'e nij foar my falle. Hy kin my wat. De frou nimt ek in ôfwachtsjende hâlding oan. Ik sin op in praatsje. Dizze kâns moat my net ûntkomme. Der falt my lykwols niks sinnichs yn. De frou bûcht en pakt de bal. Sljocht draait it hûntsje in fernimstige pirûette. Tegearre hâlde we de frou yn 'e gaten. Wat docht se? 

Ik begryp hûnetaal, besef ik my ynienen, ik snap him. Ik wit wat der yn dat simpele brein omgiet. Soks ha je mei in kat folle minder. Krekt as ik it opperje sil soalt de bal wer oer de greide. De hûn is net te hâlden. De frou is likemin fan doel en bliuw langer stean. Se set it op in drafke. De trainingsbroek flodderet har elegant om it gat.

wurden

yn stien

De mins steapelt syn skiednis yn lagen fan ieuwen opinoar. Jagerskampen waarden doarpen en doe steden, bouwurken namen yn omfang en oantal ta. Mar fan oarsprong en opbou is yn it slimste gefal faak mar in bytsje oer. Om de spoaren nei it ferline sichtber te hâlden binne foar de restanten musea oprjochte. Yn sa'n sammelplak stap ik willekeurich troch de biten en brokken fan de tiid. Fûn, krigen, kocht of stellen, it stiet der kreas by. De bewizen fan fergiene en fergriemde beskavings wurde sekuer beskreaun. Wat my oait op skoalle ûntkaam is, kin ik hjir net omhinne. Mar jiertallen bliuwe simpele sifers foar my. Ik fiel gjin bining mei de skiednis, ek al bin ik der in skiterich, lyts ûnderdieltsje fan.

It each lûkt lykwols nei wat it each siket, want sa blyn bin ik net, dat ik gjin ferhaal sjoch dat wearde hat. Op in grau stik granyt, fan likernôch in meter heech en breed, stiet, as wie it troch de goaden sels drukt, in mysterieuze lape tekst. Proaza sa âld as de wei. It byskrift seit dat it referaat yn trije frjemde talen as koadekreaker fan hiëroglifen tige wichtich west hat. Lit it mar sa wêze, de wittenskip moat ek wat te sizzen ha, ik fernuverje my mear oer de skriuwer. Wa is it? In oerstallige fraach. De grutte ûnbekende is fansels al wit hoe lang ta stof fergien. It hânskrift stie de tiid en is no eigendom fan de stien.
Kamera's klikke. Glinsterjende eagen fan museumbesikers gluorkje oer myn skouders nei de fine kribels en figuerkes dy´t jierren tebek as wurden har nut bewezen ha. Stadich draaie we yn in sirkel om de kaäba fan de taal, de noas hieltiten tichter op de betommele glêzen kast. It relikwy is ûnberikber. De talen om my hinne like ûnbegryplik as it skrift. Ik hear it beiteljende ritme as in hertslach slaan. Wa hast west as dyn skriuwen de tiid oerlibbet, mar dyn namme net?

inket

It moarnsmiel nuttigje ik wer op itselde adres. De gelegenheid is troch syn gewoanens, dat him yn de prizen útbetellet, oan te rekommandearjen. Healwei it smelle mar djippe etablissemint, oan in lyts tafeltsje ûnder in hege spegel, doch ik it my skoan oan tiid mei in bak sterke kofje, in baas kroissant en farske sinesappelsop. Tusken de beskieden gongen fan it kontinintale menu troch krantsje ik as in fêste klant. It nijs is myn nijs net, mar letters binne letters, dus altiten nijsgjirrich en de rook fan inket prikelet de gedachten. Om it ferstân skerp te krijen docht in doasis drukwurk op papier noch altiten aardich fertuten. De gearwurking tusken each en noas by it lêzen is neffens myn betinken in ûnderskat fenomeen. Ik doar net te sizzen oft myn stelling al op akademysk nivo bestudearre is, mar it soe my neat fernuverje dat se it sintúchlik ferbân al lang wittenskiplik swart op wyt fêststeld ha. Myn konklúzje is der net minder om. Net inkeld it fisuele aspekt fan inket, mar benammen ek de lucht trunet grif oan ta effektive harsenaktiviteit. By't rûken fan drukwurk sil ergens yn de djipte fan de harsenstam in elektryske ûntstekking de oanset jaan ta in reaksje, dy't as in fjoerpylk troch de grize brij hinnesjit, om yn it oanbelangjende part fan de plasse dat mei taal te krijen hat, in eksploazje fan ferstanlike prestaasjes teweech te bringen. Drukinket as katalysator fan de geast, wa hie dat tocht. Pillen, poeiers, drank en drugs binne oerstallich. Psychologysk is it effekt nei alle gedachten te fergelykjen mei honger, toarst en oare te befredigjende lusten. De oarsaak fan ûntlêzing yn it digitale tiidrek sit him yn de noas dy't syn gerak net mear kriget. De gefolgen binne bekend.