it skaad

It ferhaal fan de kleuren fan Mark Rothko is min te beskriuwen. Net omdat der safolle lagen yn sitte, mar ek omdat troch it ûntbrekken fan foarmen en linen it each gjin hâldfêst fine kin, wylst troch de kracht fan it diffuze ferskaat de kleuren in organysk en diminsjonaal karakter ha. Betink dêrom marris wat sinnichs te sizzen dat de lading fan it wurk fan Rothko dekt. Nee, it binne gjin opperflakkige oerflakken dy´t dizze skilder mei besieling makke hat. Yn in striid mei himsels en mei de matearje hat er besocht en lis it kleurspektrum op in hiel eigensinnige wize fêst. Alsa is yn syn oeuvre it útslachte skala fan de reinbôge yn in apoteoaze op it doek ferivige. In grut tal fan dy libbene kleurfjilden fan formaat folle op it heden de sealmuorren fan it Gemeentemuseum yn Den Haag. En it sil it each fan de betûfte waarnimmer net ûntkomme: it read, giel, of blau fan Rothko hat in hiel oare wearde as dat fan Mondriaan of Barnett Newman. De ymposante kolleksje mei stoflike tinten binne ynderlike lânskippen betize yn in metamorfoaze fan emoasjes. Mooglik mei fan dy gefolgen dat it ljocht yn de suver astrale fjilden lang om let stadichoan dôvet. Geandewei ferdizenje de kleuren en sakket it tsjuster oer it libbenswurk fan de skilder. Griis driigjend as swiere wolken en swart djip as de nacht ferbeeldzje nei alle gedachten de lêste gong fan syn sykjen. Op de kleurskeal fan Rothko berikte er dêrmei grif it heechste effekt. Faaks fûn er yn dat skaad sûnder ljocht de stilte dy't er socht. Wa sil it sizze, it binne inkeld wurden yn it ferhaal fan in keunstner waans krewearjen min te beskriuwen is.

keunst

Wat net op in dei kin, wat net yn in wike past, wat romte ha moat en tiid brûkt om op te nimmen en delbêdzje te litten, wat ferwurke wurde moat om op syn wearde te skatten, dat kin op it Amelân yn Novimber. Fjouwer wiken lang  is achter dún en dyk en tusken see en slyk as hjerstblêd ferwaaid de weareld keunst te bewûnderjen. En dat seit wat! Folle net genôch! Op it platte flak en romtlik; it komt de taskôger ta.  Grut fan omfang en beheind fan formaat; it freget omtinken. Kleur en swart wyt; it lit him yn alle toanen jilde.  Realistysk  en abstrakt; it ferget nijsgjirrigens. 

Ja, der is keunst en keunst! En der ha keunstners en keunstners oer gearwest. It resultaat is in bjusterbaarlik ferskaat. Wa't der west hat, wa't der wolris sjoen hat, wa't bûtenút en binnendoar de muoite naam om it by del te gean, dy wit it. It belibjen is in hiele ûnderfining. It ûndergean lit in libbene yndruk nei. Wa't dit jier noch hinne wol dy moat oanmeitsje, want oars is it te let. Stap yn 'e boat. Set koers nei de iepen kime en ferlis dy benypte grinzen. 

Kriich

Oandien! Ik wist ynienen wer hoe´t dat fielde, dy wûnderlike ûnderfining fan eartiids, omdat ik as it ware samar wer kontakt hie mei it ferline. In yngreven gefoel dat ik goed thúsbringe koe. Opwining, ekstaze, sokssawat. It barde hiel ûnferwachts en ik rekke der suver wat troch fan slach.  It wie... hoe sizze je soks krekt... ja, it wie net minder as in dûk yn de boarne fan primêr ferlet. Ik stie foar tiidleas begripen, wat my ta de bonken ta wat die. Echt wier, doe't ik fan 'e wike foar in kolleksje kleurrike taferielen yn museum Belvédère stie tocht ik hast, dat ik as jonkje de fervekwast wer yn 'e knûsten hie.

Hoe âld sil ik doe west ha? Miskien in jier as fiif? It docht der net ta. Want ik ûndergie wat ik earder belibbe hie. Ik smarde in ferskaat oan kleuren op papier. Ik struts, ik kraste en ik fage yn tsjokke lagen. Ik fielde de striid mei grillige en ûnwillige foarmen wylst ik oer perspektyf gjin inkel sjoege hie. 

Dy bjusterbaarlike ûnderfining gie my op 'e nij troch de hiele lea. Want dêr stie ik dus, each yn each mei it wurk fan Gerrit Benner, in keunstner dy't sûnder mis ek mei sa'n wrakseling dwaande west hie. Kriich!

Dêrom  wist ik dat it bestie. In wrâld yn oerdiminsjes. Stadige seeën mei bûnt betegele loften en jachtige marren, besile troch skerpe skipkes. Utskroeven lânskippen ûnder baarnende wolken. Ik seach beammen as trochsketten strûpmoes en blommen yn opsketten lôgjende greiden. Ik hearde stege hynders  fjouwerjend dwerstroch troch griene muorren draven. Ferve! Matearje as libben konflikt. Foarmen! Yllúzje fan de bernegeast. Kleuren! Emoasje fan de siel.

jûn

sjen

De blik fan de keunstner sit tusken de earen. It is yn´e regel in blik dy't fierder eaget as de deistige gong fan saken en djipper as wat gewoanwei sichtber is. It is in blik dy´t it rom sjocht. De eagen sykje:  freegjend en hifkjend.  It binne skerpe eagen. Wat se opnimme brûke se om te skeppen. Kleur of foarm? It docht der net ta. Tusken de linen?  It kin wol wat lije.  Abstrakt of realistysk? It is mar wat it each sjocht. De ferbylding is net oan grinzen bûn.

Portretten binne dêr op gjin útsûndering. In portret is in ferhaal op himsels. It is in tiidleas momint yn in libben ferline en in ûnfergonklik heden. Yn de eagen fan it portret skimert de wrâld fan de keunstner. It is faak in blik sûnder skrupules. De blik fan in portret lit de eagen fan deaden sprekke en docht de libbenen tinken. Oer langst, leafde en lijen. En fan dy trije faaks it lijen it measte. In slagge portret sjocht streekrjocht yn de siel fan de skôger.

Wa´t dat net sjocht mist wat. Wa´t dat net sjen kin is te begrutsjen. Wa't dat net sjen wol kin him in reis nei de grutte solotentoanstelling fan Marlene Dumas yn it Stedelijk Museum fan Amsterdam besparje. 

glêshurd

fergees

Alles fytste of fear of siet op it terras patat te iten of lei op ien of oare strân te bakken mei in ijsko yn de sinne. It wie simmer yn it lân en oeral seach men boeken. Ryp en grien foelen se fan de beam sa like it. De risping wie rynsk dit jier, koest se eins net misse. Yn in bak of ûnder in dakje, yn in kast of yn in kiste stienen se rûnom by de dyk te pronk. De minsken woenen tink graach wat diele en lêze litte wat se sels mei wille lêzen hienen. It wie grif de tiid. Alles moast fuort foar in sliterspriis, net oars as wie it útferkeap.  

Alle boeken foar ien euro it stik, of inkeld in pear sinten mear, somtiden leinen se sels al klear om fergees mei te nimmen.
Ruilje koe op guon plakken ek at it trof, sels sûnder it oerlizzen fan in rekkentsje. 
Sa koe sawat elkenien wol wat fan syn gading fine. 



In smite boeken oer fytsen, farren en iten. Romans leinen der ek by de rûs, lange en koarte, wol wat betommele mar noch kreas kafte. 
Lykwols, alles meast yn it Nederlânsk. 
It is fansels in aardige gedachte, dy negoasje fan bedrukt papier en suver om 'e nocht. It docht jin goed, mar it docht jin ek tinken...

it heden

Rare skiters

Oeral rinne bisten

Tamme om te aaien en oars wol om op te iten, wylden om te fangen en om op te sluten of se frette in oar as proai wol op. Op it lân en de savannes, yn de bosk en op de flanken fan de bergen. Kninen, kij, bearen, liuwen, oaljefanten, neam mar op. It is foar de wrâld ûnmisber guod.

Oeral fleane fûgels

Wjukjend yn de loft en oer de wolken, boppe see en griene wâlden. Sjongers yn de beammen, balters oer de baren en op de nok fan it dak. Earnen, kobben, mosken, swellen en protters machtich as de miggen. Frank en frij. We sjogge der tsjin op en we kinne der net sûnder.

Oeral swimme fisken

Kâldbloedich swinkend troch it swiet of sâlte wiet. Ranke dûkers sûnder longen, glêde jonges, rappe glûpers yn de sleatten, marren en de grutte dobben. Iel, snoek, hjerring, haai en walfisk . Slachtoffers fan smoarge minskestreken, fjochtsjend leger tsjin de streamen op.

Oeral sjochst ynsekten

In grut ferskaat fan lytse wûnders. Tûke krûpers, hippers, wrotters op of ûnder ierdske lagen, swevers op de wyn, hoeders fan de blommen. Mychhimmels, krobben, bijen, flinters, neefkes, tûzenen miljoenen, safolle, tel se mar ris, it hâldt noait op en giet mar troch.

Oeral binne minsken

Riken en earmen, roppers en razers. In protte dôf en blyn foar rjocht en frede foar mins en bist. In protte sûpers, fretters, smokers, spuiters, sjitters en alderhande oare rare skiters. Jong of âld, wrede en minne, peste, fjochtsje, moardzje. Minsken, minsken, minsken, wêr moat dat hinne? 

Hjir

Hjir

Hjir bist, hjir rinst stadich

op in kaart beskreaun

yn de taal fan dyn gedachten.

Hjir kinst dysels as in oar

fine yn in libben spoar

tusken stien en beton

fan in ierdsk fûndamint

dat wachtet, dat waakst,

en de tiid berint mei

mienskiplike krachten.

Hjir klinkt it lûd as in koar -

ûnder it each fan de loft

is de lucht dy suver oermachtich.

Hjir giet de sinne syn gong

oer de neakene hûd

en wurdt it ljocht

as in reinbôge besongen.

Ast net better wist dan

soest sawat tinke datst

de nije wrâld foar dy hast,

sa evenredich leit it der hinne.

Yn dit katedrale rudimint

sûnder timpelwanen draacht

de massa in wis karakter,

it is gjin leauwe, mar ferstân,

dat it ferskil yn it libben makket.

Beammen bouwe gjin byntwurk

fan wankele dreamen.

Ygdrasil´s bern spanne de kroan

en siedzje it sied oer it gea.

Stien op stien op stien

wierret de wierheid oan,

as in berch yn in griene see.

Yn dit hûs fan de romste tiid

lemieret de ferwachting.

Hjir fynst de wurden

om it tinken te bepalen.

Hjir garrest bylden en steapelest

mei lege hannen nije lagen.

Hjir witst datst it paad nimst

yn in labyrint fan oerferhalen.

Hjir bist watst bist en wurde silst.

Hjir giest... hiel stadich...