Hairst Hjerst Harvest
Novimber stekt de stikels op,
en beskriuwt it boek mei blêden.
Stêd en lân wachtsje op de winter,
Stêd en lân wachtsje op de winter,
mar de sinne skynt as wie it simmer.
reJoyce
Steatlik yn' e stap berinst de stêd fan literêre monuminten en dat nimt mear tiid as ien inkele dei, dochs is it lang gjin boek fan tûzen siden wurdich. Yn in lytse wike is alle dagen rinnendewei in gongber stikje moai genôch. As it moat dan nimst de tram. Sa bart it datst op it itselde plak belâne bist, dêr't James Joyce him yn in fier ferline ek ris deljûn hat. Dan kinst net oars, dan beklimst hiel nijsgjirrich stap foar stap dy ferneamde stiennen trep, wylst omheech nei it hichtepunt ta, miskien wol deselde gedachten as de skriuwer hast. En datst dan suver fan de weromstuit besikest itselde te sizzen wat de protagonist yn it oerbekende boek - wat tink net folle minsken echt lêzen ha - doe ûnder wurden brocht. Want leau mar, dat elke toerist op literêre pilgrimtocht soks grif wol faker docht. Sa sjochst, einlings boppe yn it ljocht, hiel ferwûndere de wrâld beslist mei oare eagen. Omdatst graach sjen wolst wat de skriuwer en syn alter-ego doe ek seagen. Dat smyt ynspiraasje op, tinkste. En dan duorret it net lang of do hast in manier om dyn ûnderfining te ferwurdzjen betocht. Bêst genôch foar in koart, mar ûnderhâldend stikje.
machtich
Turner, it sil wol bekend wêze, wie in Ingelske
skilder dy't yn syn wurk nei it ultime effekt fan romte socht. Turner, it is
grif faker sein, is in keunstner bekend om
syn stoarmjende kleurepalet. En leau my mar: Joseph Mallord William Turner wie as skilder in kosmonaut yn
it ûneinige universum fan ljocht. Inkeld in lyts part fan syn mânske oeuvre hinget
tydlik yn museum de Fûndaasje fan it Swol. Mar wat der hinget binne prachtige
eksimplaren fan ferbyldingskracht. Wetter en fjoer! It spat fan de doeken ôf. Kjeld
en hjitte! Net te daaien. It is suver floeibere massa en trochsichtige matearje
yn net te bedjipjen lagen. Wat moat de man in ferskuorrende driuw om te
skilderjen hân ha. In flamjende besieling dy't nei alle gedachten bjustere dreamen
en helske nachtmerjes ta libben brocht. Sels as wienen syn masterstikken teoretysk
berekkene en goed trochtocht, dan noch giet it om wat de ûnderfining fan it
spektakel op syn doeken mei de taskôger docht. En dat is net te min. Dat nim it
fjoer en wetter fan Turner yn Swol as de
oermachtige natuer yn dy op. Foar de loft en de ierde bist yn it Ryksmuseum fan
Twinte goed te plak. Mar foar de kwintessens fan Turner syn measte wurk sit der
neat oars op, dêrfoar moatst nei Tate Britain yn London ta.
hope
De Nobelpriis foar literatuer sil nei alle
gedachten noait oan in Fryske skriuwer tabedield wurde en dêrom hat Fryslân dus
de Gysbert Jabickspriis. Dy rigel betocht ik om in stikje te skriuwen. Want in aardich
stikje moat fansels mei in knappe oanset begjinne. Lykwols, doe't ik it sa
delsetten hie, doe bekrûp my de twivel. Net omdat it faaks wat al te koart om
'e hoeke is, mar mear omdat sa'n útspraak dan ek ûnderboud wurde moat. En sa
orizjineel is de gedachte no ek wer net. Boppedat liket it as wol it sizze, dat
hjir te úzes, gjin skriuwers fan ynternasjonaal nivo wêze soenen. Dat stiet der net en dat wol ik ek net beweare, sis ik - om misferstannen foar te wêzen -
der hurd even by. Wa wit wurdt dit stikje kritysk lêzen. Al is dat yn dizze
taal, mar krekt de fraach. Hoe dan ek, oan welke betingst dit skriuwen oant
safier miskien wol foldocht, is dat it ta neitinken stimme kin, al is de
fergeliking fan dy twa prizen der út soarte noch sa fier by troch. Ik sis ek net
dat myn wurden ta neitinken stimme moatte. Ik soe 't net heal doare. Wat stiet
der dan wol? No, hiel simpel: De Nobelpriis foar literatuer falt noait yn
Fryslân. Punt! En dat is fansels tige spitich. Skande! Mar dochs, wer twivel en
ek hope. Kinst ommers noait witte. Tink ris yn. Wat soe it bjusterbaarlik wêze.
Yn 2018 of sa. Ik sjoch it al foar my. Feest! Fjoerwurk! En himelhege fonteinen.
Foar wa't it ek mar oerkomme mei. Feit is wol dat ik sels net yn de prizen
falle sil. Nee, sa'n priis falt noait yn de Wâlden.
bryk
'In echte Fries is in Fries dy´t bryk
Hollânsk praat.'
'Huh...?',
'Huh...?',
'Okee, in bytsje bryk', bynt de man tsjin
my oer wat yn.
It is fansels dom en sis tsjin him:
'Bedoele jo ABN mei in aksint? 'Ja krekt',
giet er daliks fierder', mar it is net allinnich de útspraak. Wat ha ik wolris
lake om dy minsken. Guon koenen it moai opsizze. Spitigernôch hearre je dat noch
selden. Hast alle Friezen prate tsjintwurdich beskaafd Nederlânsk.'
Ik hear him fernuvere oan. Syn Frysk klinkt
as komt er streekrjocht fan de Akademy. Hoe wit er trouwens dat ik in Fries bin? Ik ha amper in wurd sein. Is my dat soms oan te sjen?
De ferûnderstelling dat Friezen hieltiten
better Nederlânsk prate is lykwols nijsgjirrich, dat ik kin my net stil hâlde. 'Stel
dat it sa is', opperje ik, 'dan mei it wol ris ûndersocht wurde. Wa wit hat it
te krijen mei de klankferoarings yn it hjoeddeiske Frysk. Is jo dat noch noait
opfallen? Dêr sille sels studinten op ôfstudearje lies ik yn de krante.'
It is de man blykber om it even. Súntsjes glimkjend
lûkt er oan de skouders en sjocht ta it rút út. Op dat stuit rydt de trein de
rige bolstiennen op de grins foarby. Unwillekeurich moat ik oan de snútslach
tinke dy't ik lang lyn krige om myn net al te geve Frysk. Soks bliuwt jin by,
benammen no't it skreaune wâldsjers eins ek net mear mei. Dy nuvere regeltsjes
yn in meartalich lân dêr't it klankferskaat hieltiten riker wurdt. Wêr binne se
bang foar? En wa is hjoed de dei noch in Fries? Of Drint, of Hollanner? Ik
meunsterje de man noch ris. Typysk sa'n hij sizzer en hy skriuwer kinst hast fan
tinken wol ha, al is it oan de bûtenkant fansels net te sjen. Wêr soe er
weikomme? Dan sjit de opmerking fan in bûtenlânske kunde my yn it sin. Sy fûn
dat ik Ingelsk mei in Frysk aksint prate. Dêr bin ik noch grutsk op.
te plak of net te plak
Net witte wêrst thús hearst is net itselde as datst by in oar útfanhûs bist en oeral thús wêze is wat oars as it plak datst dyn hûs neame kinst. Mar witte dat dyn hiele besit dy ûntnadere is of net mear bestiet: dat is minder as in bist dat syn nêst troch in ramp ferliest. Dan witst dat dyn libben net folle mear wurdich is.
Dan nimst in paad en giest fuort. Sels ast net frij bist om dyn eigen wei te gean. Dan makkest dysels de baas oer dyn eigen lot. Giest te gean, giest oer it spoar of yn in tichte wein oer de dyk. Dan komst, tinkste, altiten op in beskutte bestimming út. Nimst in wisse koers en in inkele reis, sa't safolle dogge. Sûnder pas, sûnder kaart, sûnder in waarme jas. Reizgest troch púnfalstêden, oer ferswolgjend wetter, as it moat wâldest troch minefjilden of strûpst oer stikeltriedhekken. Ja, as it koe, dan fleachst troch de loft. Want do sikest in plak, dêr't in hûs foar dy is mei in bêd, mei in brogge en in waarme dûs. Fregest inkeld om it rjocht op in kaai foar in doar om it gefaar foargoed bûten te sluten.
Net witte wêrst hinne giest wol net sizze datst nergens wolkom wêze silst, sa't de noed om dy sûnder soargen del te jaan net folle oars is as in ûnderdak dêrst dy thús fiele kinst. En ast lang om let oankommen bist, dan brûkst de taal om de frede te groetsjen. Dan litst dyn bern de wierheid leare om yn frijheid alles sizze te kinnen. Dan leaust yn dysels, sûnder oan te nimmen wat oaren tinke. En dan fertroust op de wurden fan dy humanist, dy't sei dat hiel de ierde dyn heitelân is.
Abonneren op:
Posts (Atom)