neaken
Dêr't eartiids op 'e Sweach boeken en lêzers
de romte dielden, dêr hong en stie no keunst. Moarmeren bylden en beskildere
doeken. Doe gongen myn eagen oer Mullisch en Claus, om mar ris in pear nammen
te neamen, no geriifden Eja Siepman van den Berg en Lu Xinjian it each. As figuratyf
byldhouwer en modern skilder liken se as it ware besibbe oan skriuwers en
dichters, want de atmosfear yn it monumintale gebou wie likernôch itselde as
doe. Yn de eardere biblioteek lústere ik yn in klimaat fan ferhoalen stilte nei
it lûd fan besieling. Literatuer en byldzjende keunst ha deselde muzikale toan.
En beide binne komposysjes fan en foar de geast.
Nijsgjirrich lies ik de titels, naam de wurden
yn my op en sloech ik de siden fan myn waarnimming om. Sa rûn ik tusken nije
ferhalen troch dy't bekende bylden oproppen. Mei ien foet yn it âlde spoar en de
oare yn dat fan it heden kaam it ferline ta libben. Unbeskreaune foarfallen,
fergetten petearen, ferfleine gedachten. Ik stie yn de keamer foar it rút fan it
hûs dat net mear bestie. Stien foar stien ôfbrutsen, inkeld ien finster bleau bewarre. Simmers en winters fleagen foarby, lykas fleurige maaitiden, wylst
hjerst nei hjerst de bosken ferkleuren. Boeken, bylden en doeken as wjerspegeling
fan in bestean. De neakene wierheid mei de eagen belibbe, oan it moed rekke en troch
de tiid beslein.
fuort
Dêr stiest dêrst
stiest,
dêrst hinnegongst
en wiest.
Dêr seachst en tochtst
datst fine soest
watst sochtst
en bliuwe koest
ast woest.
Dêr bist dyn eigen
god
en diest wat moast.
Dêr stiest, klear om
fuort,
breklik
De skjinne loft
It breklike grien
En lange dagen ljocht
Duorret mar even
In skoftsje libben
Sûnder reden.
Dan wurdt it simmer
Kinst der net by
De klap
Ik hie de jongkeardel noch net
opmurken. Samar stie er dêr, rjocht tsjinoer de frou. Hy bearde driftich. It
like wol of sei er har it leksum op. Italjanen kamen gauris heftich út ’e hoeke
at se gewoan yn petear wienen, dat ik tocht it slimste der fuort mar net fan. It
berntsje skriemde yntusken wer ta en helle
bytiden mei lange halen út.
De roeken joegen har del. Ik besocht
op myn mobyltsje út te finen wēr't it ferhaal fan Riemersma eins presiis oer
gong. Trôch in frouljusgjalp en it balten fan in man der fuort oer hinne seach
ik even fan it skermke op. De skrik sloech my om it hert. De bernewein stuitere
oer de balstiennen rjocht op my ôf. Ik sprong oerein. It kofjekopke klettere
stikken. Oeral ropten en raasden minsken. Dowen stoden fuort. Mei de faasje fan
in trijetakt Vespakarke hobbele de bernewein my ûnberikber foarby. Losrekke rinkelbeltsjes
giselen der achteroan. De man - ik naam oan dat it de heit wie - sette it op in
rinnen. Bist ek te let baas, tocht ik noch, my bewust dat ik myn eigen falen op
him ôfskode. Ûnderoan it plein riid in auto de hoeke om. De ramp wie net mear
foar te kommen. It wie in ferskriklik gesicht. De klap kaam hurd oan. It berneweintsje
kreake as in houten krat dat mei geweld yninoar trape wurdt. In read tekkentsje
wappere omheech. De auto stie stil. Achter it stjoer siet in man. Wyt as in
lyk. Stadich kaam it libben wer op gong. Ik draaide my om: nei de mem en de
heit. De man stie mei de hannen omheech. ‘Dio merda, dio merde!’, rôp er. Doe foel myn each op de wûnderlike ferskining fan de mem. It
sinneljocht pakte krekt har kreaze stal. It hier ljochte as in gouden korona
op. Ik tocht oan al dy Madonna’s dy’t ik yn Milaan en Florence sjoen hie. Fan Botticelli
en Michelangelo, fan Titiaan en net te ferjitten Caravaggio. No seach ik ien
fan fleis en bloed. Har bern hie se op de earm. It wie in jonkje seach ik.
Drukwurk
Letter nei letter, wurd foar wurd en sin op sin
wurdt de taal tinkendewei oanset ta ferhalen
om it gesicht fan de ferbylding út te dragen.
Karakters, tekens en symboalen sette de toan,
wylst it kaaiboerd mei oanslaggen it gewicht
yn wjerspegeling set om it each te behagen.
Dan ferdjipje yndrukken fan Kapitalen de lagen,
omdat it foarfielen fan it skrift yn de fingers sit.
fontein
Oer de helte fan de dei; oer de helte fan de reis: oer de
helte fan it libben en noch sa folle te sjen. Al hie ik pas in fraksje sjoen, ik ferhastige my net. Ik folge in spoar dat op sealbuordsjes
en plattegrûn ûntbriek. It wie myn eigen spoar, de rûte fan it sin. Dat is yn
in museum noait ferkeard. Sigesaagjend tsjin de tried fan de streamen yn, soms
even rap foar in buslading folk del, of iensum troch de stille sealen mei alles
foar dysels allinnich. By keunst gong it krekt as mei de literatuer om de
yntrinsike wearde fan de kognitive waarnimming, hie ik al ris lêzen, dat moast oer dy hinne komme litte. Ik hie it sels
betinke kinnen. Yn in bestindich gonkje beseach ik
wat my temjitte kaam en sûge de weareld op. Der wie mear te sjen as ik besjen
koe yn de tiid dy´t ik hie. Gâns mear as wat ik oait te sjen krijen soe, dat ik
my ôffrege wannear folle wol genôch wie.
By de
kolleksje moderne keunst koe ik in klasse jonge studinten net ûntwike. Foar in
ekspressyf abstrakt skilderij fan oardel by twa meter út it oeuvre fan Willem
de Kooning frege in learares: 'Wêrom is dit keunst?' De fraach wie fansels tige
nijsgjirrich. Har toan fernuvere my lykwols al. It klonk út 'e hichte. Twivele
se oan de status fan it wurk en de skilder? It makke my dûbeld benijd. Foaroan
miende ien fan de jonges it antwurd te witten, hy stiek bretaal de finger op.
'Omdat it troch in keunstner makke is? Syn maten gniisden. 'En wat is neffens
dy de definysje fan in keunstner?' frege de learkrêft der wat feninich fuort
oerhinne. In raak skot mei gefolgen. De klasse lake him slop en de jonge krige
in kaam. It punt fan genôch sjoen wie blykber berikt. De jonges begongen te
gekjeien, de famkes brochten kollektyf harren mobyltsjes oan de praat. It jonge
spul wie net mear yn 'e beage te krijen.
It urinoir fan Marcel Duchamp kaam my yn 't sin. Mei de namme 'Fontein' hie er hûndert jier lyn in porsleinen pisbak ta Keunst ferklearre. In replika stie yn it Tate Modern as it my net miste. In oare kopy wie al ris foar oardelmiljoen dollar ferkocht. No wie de status fan moderne keunst yn musea of de iepenbiere romte wol faker diskutabel. Mar wêrom soe alles net keunst wêze? Keunst wie gjin religy. It waard net ien oplein en men hoegde der net yn te leauwen. Inkeld besjen wie wol genôch. It oer dy hinne komme litte. Fan alle bylding wie ferbyldingskracht net de minste.
It urinoir fan Marcel Duchamp kaam my yn 't sin. Mei de namme 'Fontein' hie er hûndert jier lyn in porsleinen pisbak ta Keunst ferklearre. In replika stie yn it Tate Modern as it my net miste. In oare kopy wie al ris foar oardelmiljoen dollar ferkocht. No wie de status fan moderne keunst yn musea of de iepenbiere romte wol faker diskutabel. Mar wêrom soe alles net keunst wêze? Keunst wie gjin religy. It waard net ien oplein en men hoegde der net yn te leauwen. Inkeld besjen wie wol genôch. It oer dy hinne komme litte. Fan alle bylding wie ferbyldingskracht net de minste.
mobyl
Beweging is feroarje fan plak yn
de tiid. It gean om it gean en om ergens oan te kommen: dat beweecht ús wêzen.
De ierde draait, de sinne baarnt en it hielal waakst einleas yn de romte. It
bewegen om it bewegen. As in motor dy't altiten rint en de tiid bringt dêr't wy
nea komme. Wêrt it hinnegiet witte we net. Dat is it keunstje fan de ivichheid.
Dêr kinst fan alles fan tinke en noch mear fan sizze, mar de tiden feroarje,
dat feroaret net. Dêr is ek al genôch
oer skreaun. Wurden binne gjin iepenbiering. Der is gewoan neat tsjin yn te
bringen. It is de tiid sels dy't it him docht. En it minskdom? Dat stiet ek net
stil. Altiten yn beweging. Oarloch en frede. Revolusjes en rampen.
Folksferhûzings en al of net demokratyske ferkiezingen, om mar ris wat te
neamen. Wêrom? Dat soest wol ris witte wolle. Wa' t it by de ein hat hoege we
ús net ôf te freegjen, mar wol 'wat'. Wat
is it, dat de gong der yn hâldt. Wat beweecht de beweging? Wat foar motor driuwt
dy mâle krachten. En as der dan gjin rem op sit, wêr sit yn 'e frede dan it
stjoer?
in begjin
Ik
waard wekker yn in fleantúch, it wie healwei de nacht. Der klonk muzyk djip
ûnder út de keamer, en stimmen dy´t wat te sizzen hienen. Mei de eagen ticht beharke
ik lykwols de stilte. In skoftke letter knipte ik it ljocht oan en beskreaun wat der
barde yn in boek. Dat ik fleach en tagelyk wat spyljen hearde. De blues fan de lette
stilte, yn it ritme fan it hert. Slachwurk dat tusken de rigels troch de tekst
as dimjend fjoerwurk yn de fierte stipe. Doe pas seach ik de bylden dy't ik
heard hie helder foar de eagen. It begjin om mei út ein te setten.
Abonneren op:
Posts (Atom)