.jpg)
it skaad
.jpg)
It ferhaal fan de kleuren fan Mark Rothko is
min te beskriuwen. Net omdat der safolle lagen yn sitte, mar ek omdat troch it
ûntbrekken fan foarmen en linen it each gjin hâldfêst fine kin, wylst troch de
kracht fan it diffuze ferskaat de kleuren in organysk en diminsjonaal karakter
ha. Betink dêrom marris wat sinnichs te sizzen dat de lading fan it wurk fan
Rothko dekt. Nee, it binne gjin opperflakkige oerflakken dy´t dizze skilder mei
besieling makke hat. Yn in striid mei himsels en mei de matearje hat er besocht
en lis it kleurspektrum op in hiel eigensinnige wize fêst. Alsa is yn syn
oeuvre it útslachte skala fan de reinbôge yn in apoteoaze op it doek ferivige.
In grut tal fan dy libbene kleurfjilden fan formaat folle op it heden de
sealmuorren fan it Gemeentemuseum yn Den Haag. En it sil it each fan de betûfte
waarnimmer net ûntkomme: it read, giel, of blau fan Rothko hat in hiel oare
wearde as dat fan Mondriaan of Barnett Newman. De ymposante kolleksje mei
stoflike tinten binne ynderlike lânskippen betize yn in metamorfoaze fan
emoasjes. Mooglik mei fan dy gefolgen dat it ljocht yn de suver astrale fjilden
lang om let stadichoan dôvet. Geandewei ferdizenje de kleuren en sakket it
tsjuster oer it libbenswurk fan de skilder. Griis driigjend as swiere wolken en
swart djip as de nacht ferbeeldzje nei alle gedachten de lêste gong fan syn
sykjen. Op de kleurskeal fan Rothko berikte er dêrmei grif it heechste effekt. Faaks
fûn er yn dat skaad sûnder ljocht de stilte dy't er socht. Wa sil it sizze, it
binne inkeld wurden yn it ferhaal fan in keunstner waans krewearjen min te
beskriuwen is.
keunst
.jpg)
.jpg)
Ja, der is keunst en keunst! En der ha keunstners en keunstners oer gearwest. It resultaat is in bjusterbaarlik ferskaat. Wa't der west hat, wa't der wolris sjoen hat, wa't bûtenút en binnendoar de muoite naam om it by del te gean, dy wit it. It belibjen is in hiele ûnderfining. It ûndergean lit in libbene yndruk nei. Wa't dit jier noch hinne wol dy moat oanmeitsje, want oars is it te let. Stap yn 'e boat. Set koers nei de iepen kime en ferlis dy benypte grinzen.
Kriich
Oandien! Ik wist ynienen wer hoe´t dat fielde, dy wûnderlike ûnderfining
fan eartiids, omdat ik as it ware samar wer kontakt hie mei it ferline. In
yngreven gefoel dat ik goed thúsbringe koe. Opwining, ekstaze, sokssawat. It
barde hiel ûnferwachts en ik rekke der suver wat troch fan slach. It wie... hoe sizze je soks krekt... ja, it
wie net minder as in dûk yn de boarne fan primêr ferlet. Ik stie foar tiidleas
begripen, wat my ta de bonken ta wat die. Echt wier, doe't ik fan 'e wike foar
in kolleksje kleurrike taferielen yn museum Belvédère stie tocht ik hast, dat
ik as jonkje de fervekwast wer yn 'e knûsten hie.
Hoe âld sil ik doe west ha? Miskien in jier as fiif? It docht der net ta.
Want ik ûndergie wat ik earder belibbe hie. Ik smarde in ferskaat oan kleuren
op papier. Ik struts, ik kraste en ik fage yn tsjokke lagen. Ik fielde de
striid mei grillige en ûnwillige foarmen wylst ik oer perspektyf gjin inkel
sjoege hie.
Dy bjusterbaarlike ûnderfining gie my op 'e nij troch de hiele lea.
Want dêr stie ik dus, each yn each mei it wurk fan Gerrit Benner, in keunstner
dy't sûnder mis ek mei sa'n wrakseling dwaande west hie. Kriich!
Dêrom wist ik dat it bestie. In
wrâld yn oerdiminsjes. Stadige seeën mei bûnt betegele loften en jachtige marren,
besile troch skerpe skipkes. Utskroeven lânskippen ûnder baarnende wolken. Ik seach
beammen as trochsketten strûpmoes en blommen yn opsketten lôgjende greiden. Ik
hearde stege hynders fjouwerjend dwerstroch
troch griene muorren draven. Ferve! Matearje as libben konflikt. Foarmen! Yllúzje
fan de bernegeast. Kleuren! Emoasje fan de siel.
.jpg)
sjen
De blik fan de keunstner sit tusken de earen. It is yn´e regel in blik dy't fierder eaget as de deistige gong fan saken en djipper as wat gewoanwei sichtber is. It is in blik dy´t it rom sjocht. De eagen sykje: freegjend en hifkjend. It binne skerpe eagen. Wat se opnimme brûke se om te skeppen. Kleur of foarm? It docht der net ta. Tusken de linen? It kin wol wat lije. Abstrakt of realistysk? It is mar wat it each sjocht. De ferbylding is net oan grinzen bûn.
Portretten binne dêr op gjin útsûndering. In
portret is in ferhaal op himsels. It is in tiidleas momint yn in libben ferline en in ûnfergonklik heden.
Yn de eagen fan it portret skimert de wrâld fan de keunstner. It is faak in
blik sûnder skrupules. De blik fan in
portret lit de eagen fan deaden sprekke en docht de libbenen tinken. Oer langst,
leafde en lijen. En fan dy trije faaks it lijen it measte. In slagge portret
sjocht streekrjocht yn de siel fan de skôger.
Wa´t dat net sjocht mist wat. Wa´t dat net
sjen kin is te begrutsjen. Wa't dat net sjen wol kin him in reis nei de grutte
solotentoanstelling fan Marlene Dumas yn
it Stedelijk Museum fan Amsterdam besparje.
fergees
Alles fytste of fear
of siet op it terras patat te iten of lei op ien of oare strân te bakken mei in
ijsko yn de sinne. It wie simmer yn it lân en oeral seach men boeken. Ryp en
grien foelen se fan de beam sa like it. De risping wie rynsk dit jier, koest se
eins net misse. Yn in bak of ûnder in dakje, yn in kast of yn in kiste stienen
se rûnom by de dyk te pronk. De minsken woenen tink graach wat diele en lêze litte wat se sels mei wille lêzen hienen. It wie grif de tiid. Alles moast fuort foar in sliterspriis, net oars as wie it útferkeap. Alle boeken foar ien euro it stik, of inkeld in pear sinten mear, somtiden leinen se sels al klear om fergees mei te nimmen.
Ruilje koe op guon plakken ek at it trof, sels sûnder it oerlizzen fan in rekkentsje.
Sa koe sawat elkenien wol wat fan syn gading fine.
In smite boeken oer fytsen, farren en iten. Romans leinen der ek by de rûs, lange en koarte, wol wat betommele mar noch kreas kafte.
Lykwols, alles meast yn it Nederlânsk.
It is fansels in aardige gedachte, dy negoasje fan bedrukt papier en suver om 'e nocht. It docht jin goed, mar it docht jin ek tinken...
Rare skiters
Oeral rinne bisten
Tamme om te aaien en oars wol om op te
iten, wylden om te fangen en om op te sluten of se frette in oar as proai wol
op. Op it lân en de savannes, yn de bosk
en op de flanken fan de bergen. Kninen, kij, bearen, liuwen, oaljefanten, neam
mar op. It is foar de wrâld ûnmisber guod.
Oeral
fleane fûgels
Wjukjend yn de loft en oer de wolken, boppe
see en griene wâlden. Sjongers yn de beammen, balters oer de baren en op de nok
fan it dak. Earnen, kobben, mosken, swellen en protters machtich as de miggen. Frank
en frij. We sjogge der tsjin op en we kinne der net sûnder.
Oeral
swimme fisken
Kâldbloedich swinkend troch it swiet of
sâlte wiet. Ranke dûkers sûnder longen, glêde jonges, rappe glûpers yn de sleatten,
marren en de grutte dobben. Iel, snoek, hjerring, haai en walfisk .
Slachtoffers fan smoarge minskestreken, fjochtsjend leger tsjin de streamen op.
Oeral
sjochst ynsekten
In grut ferskaat fan lytse wûnders. Tûke krûpers,
hippers, wrotters op of ûnder ierdske lagen, swevers op de wyn, hoeders fan de
blommen. Mychhimmels, krobben, bijen, flinters, neefkes, tûzenen miljoenen,
safolle, tel se mar ris, it hâldt noait op en giet mar troch.
Oeral
binne minsken
Riken en earmen, roppers en razers. In
protte dôf en blyn foar rjocht en frede foar mins en bist. In protte sûpers,
fretters, smokers, spuiters, sjitters en alderhande oare rare skiters. Jong of âld,
wrede en minne, peste, fjochtsje, moardzje. Minsken, minsken, minsken, wêr moat
dat hinne?
Hjir
Hjir
Hjir
bist, hjir rinst stadich
op
in kaart beskreaun
yn
de taal fan dyn gedachten.
Hjir
kinst dysels as in oar
fine
yn in libben spoar
tusken
stien en beton
fan
in ierdsk fûndamint
dat
wachtet, dat waakst,
en
de tiid berint mei
mienskiplike
krachten.
Hjir
klinkt it lûd as in koar -
ûnder
it each fan de loft
is
de lucht dy suver oermachtich.
Hjir
giet de sinne syn gong
oer
de neakene hûd
en
wurdt it ljocht
as
in reinbôge besongen.
Ast
net better wist dan
soest
sawat tinke datst
de
nije wrâld foar dy hast,
Yn
dit katedrale rudimint
sûnder
timpelwanen draacht
de
massa in wis karakter,
it
is gjin leauwe, mar ferstân,
dat
it ferskil yn it libben makket.
Beammen
bouwe gjin byntwurk
fan
wankele dreamen.
Ygdrasil´s
bern spanne de kroan
en
siedzje it sied oer it gea.
Stien
op stien op stien
wierret
de wierheid oan,
as
in berch yn in griene see.
Yn
dit hûs fan de romste tiid
lemieret
de ferwachting.
Hjir
fynst de wurden
om
it tinken te bepalen.
Hjir
garrest bylden en steapelest
mei
lege hannen nije lagen.
Hjir
witst datst it paad nimst
yn
in labyrint fan oerferhalen.
Hjir
bist watst bist en wurde silst.
Hjir
giest... hiel stadich...
stil is it
Stil
is it noait ûnder de linebeammen en op de pleinen mei platanen, maitiidslongen swier
fan blêd, altyd is der leven, yn de stêd fan mannich folken libbet de frije geast, stean de wurden de demoanen en barbaren nei it winteljen fan in tiid.
Ien folk, ien ryk, ien lieder, it is al lang foarby yn de stêd dêr't de boeken baarnden,
lykas letter de paleizen en de hûzen, doe´t it kwea yn de bunkers totaal ûntaarde en it fjoer fan
de apokalyps oer it minskdom daalde. Stil is it inkeld tusken de lange rigen kisten
fan grau beton en op de planken fan de lege boekekasten yn de kelders fan nacht.
Tinktekens, tinkstiennen, groeden, oantinkens en betinkingsmuorren fan de kâlde
goarre stean rûnom yn it folle ljocht. De deaden ha neat te sizzen, de libbenen
gean oer de wurden dy't ferhelje fan eartiids. Stil is it noait yn de stêd
dêr't de boukranen swaaie, knikke en as wjukken fan de earn oer de strjitten skaaie.
It libbet as in hert dêr't hammerjend yn de skachten wrotters frije spoaren ûnder
de grûn troch lûke. Libbensaders troch bestjurre lagen bloed. Nee, stil is it
noait dêr't de bodders nije slotten en kastielen bouwe, wylst busladingen frije
kultueren troch de strjitten dwale, ûnder de linebeammen en oer de pleinen mei
platanen.
.jpg)
rock & roll
.jpg)
Jûchhei, it is safier! Lang
om let waaie
de bûthúsdoarren iepen.
Bolbjirken
stowe bûnte balters yn ’e
bûtenloft.
En op it gers fan it grutte
greidteater
spatte de kij mâltjirgjend
út ’e bocht.
De toan is set! It golle
maitiidsliet klinkt
lykas hiphoprap yn in
Idolsshow mei fette
rock en roll. De x-faktor
fan it feeballet
lûkt minsken by de rûs,
supersljocht nei
it spektakel fan de populêre
frijheidsdûns.
Al is it nuver spul fansels,
dat jong en âld
efter it stikeltried him as
in keppelbist
mar amper yn ’e stringen skikt,
wylst it fee
dêr’t se foar komme har wyld
en gysten
foar dat frjemde apefolk te
pletter skrikt.
Mar och, in ko is mar in ko.
En ek de pink,
it rier of hokkeling hat net
folle benul fan
it tipelsinnige gedoch fan
al dy deitoeristen.
De bisten wolle inkeld
graach it lân yn om te
swingen en dat sjocht de
bolle ek wol sitten.
Nee, it is net ferkeard en
jou de kij wat romte,
dat smyt foar elk in protte
wille op. Boppedat
kin men der ek noch wat fan
leare. Want wat
oars yn ’e skimer fan ’e
stâl ferburgen bliuwt,
komt bûtendoar yn folle
gloarje foar it ljocht.
‘Wat is dat no?’ wiist in
jonkje nei it skodzjen
ûnder in kowesturt. ‘Dêr
komt de molke wei’,
laket syn heit. It baaske
rekket fuort optein
oer de grouwe boarne fan it
wite focht, grif
dat er dêrom happich seit:
‘Ik wol ek sa'n ko!’
kunde
Ik bin koartlyn yn´e
kunde kaam mei de selsferklearre presidint fan de romte. In man mei fisy sa die
bliken. Alteast op it mêd fan de keunst. Ik miende oars dat ik him al koe en al
wist mei watfoar moderne skilder ik te meitsjen hie, mar diskear krige it moetsjen
op 'e nij beslach. Feitlik learde ik syn wurk better kennen. Ik waard nammentlik
foar it earst goed gewaar hoe't er - yn syn tiid - op hiel eigen wize de
definysje romte op´e nij stal wist te jaan. Syn ynstruminten binne kantige
foarmen dy't út it neat ferskine. Mar de grûnslach is wite leechte en swarte
matearje dy't suver yn harsels ferdwine. It falt net ta en fyn it paad yn dy
romte sûnder grinzen. Je fiele jin al gau ferlern. Dochs jout it ek hâldfêst,
omdat de romtelike gedachten fan Kazimir Malevich de tiid beskôgje. Mei kosmyske
besieling, mar dêrom net minder statysk, jout syn skepping ynsjoch yn it
ferline en de takomst fan de keunst en it libben.
.jpg)
It regear fan
presidint Malevich wol foarmen as oarspronklike eleminten fan it bestean bewurkmasterje,
want hy seach de gewichtleaze beweging dy't er yn syn wurk neistribbe as
oarsaak fan alle oarsaken. Dêr moast ik wol even oer neitinke, sa't syn kreaasjes
fan de objektleaze wrâld sûnder boppe of ûnderkant bytiden ek net maklik nei te
kommen binne. Mar dy wrâld bestiet wol. En net te leauwen: al hûndert jier. Bygelyks
yn it skilderij mei it alles ynslutende swarte fjouwerkant as in finster fan de
nacht. In ramt as in rút mei it sicht op de poertsjustere matearje dy't de ivichheid
beslacht. It begjin en de ein fan alles is as in ûneinich ferhaal op inkeld ien
swarte side byinoar brocht. Wat dan yn essinsje fan syn oare wurk noch
oerbliuwt is it wyt op it wyt, dat as in boek mei lege siden gjin wurden
noadich hat.
trochsnee
In trochsnee
minske lêst wolris boeken. Dy gewoante begjint yn 'e regel al hiel betiid en as
it goed befalt dan wurdt sa'n minske in lêzer. In trochsnee lêzer kriget op syn
jierdei wolris boeken, alteast dêr begjint it meastal mei. De echte lêzer makket
út soarte graach in eigen kar en keapet syn boeken sels. It kin ek oars. De betûfte
lêzer, ien dy't goed om him hinne sjocht, kin ek samar ergens in boek fine:
inkeld komst sokke gratis sweefboeken op in ûnferwachte lokaasje tsjin. Folle
te kiezen is der yn sa'n gefal net. Dan kinst better in boek liene, fan freonen
of famylje bygelyks. Tydlik in boek foar in bytsje jild besette kin ek. Dan
moat men lid wurde fan de biblioteek. Graach ried ik dat de trochsnee lêzer oan.
Want wat yn de biblioteek te heljen is, is noch altiten de muoite wurdich. Wa't
dat te folle muoite fynt kin ek boeken stelle. Dat ried ik lykwols gjin inkele
lêzer oan. De konsekwinsjes binne yn 'e regel djoerder as in boek. Boeken
keapje yn de winkel dat is fansels it bêste. En de lêste mooglikheid is it
ynternet, dêr tilt it op fan boeken. Echte boeken en e-boeken. Even in pear
klear klikke en se stean letterlik en figuerlik flot yn 'e kast. Wa't dat wol
kin sûnt koart ek e-boeken liene by de biblioteek en lêze op in tablet of sa. Dan
moat ik noch fermelde dat elkenien fergees ferskate klassike titels digitaal delhelje
kin. In protte âld wurk is rjochtenfrij. Dy't wat langer siket fynt grif ek aktuele
boeken yn digitaal formaat op syn paad. It is net folle muoite en helje sokke
yllegale eksimplaren fan it net, mar...it mei net, feitlik is it stellen. En dat
ried ik, sa´t ik al sei, gjin inkele lêzer oan, want dat docht in fatsoenlike trochsnee
lêzer net.
dat byld
dy iepen doar
dy grutte ruten
.jpg)
dat berûne paad
dy beladen muorren
dat wrâldske oard
en nearing fan it brea
dat it sin bekoaret
dat klankferskaat
mei ynderlike lagen
dy kar út frjemde talen
dy bernehoeke en fitrine
mei antike stripferhalen
dat spoar nei dat iene
boek mei fingertaasten
dat byld:
dat yn de bylden
fan de taal ferdwaalde
Abonneren op:
Posts (Atom)