goed besjoen

 

frede

 In Gedicht

Soms klinkt in gedicht as muzyk
yn de earen mei in meldij
dy’t it tinken suver ferlichtet,
of do hearst in smertlike serenade
foar in ûnberikbere leafde
út it djipst fan in mankelyk hert. 

Soms lêst in gedicht as in roman
oer meislepende minskelibbens
yn in fier lân dêr’t it oarloch is
en in gedicht liket ek wol ris wat
op in skokkende dokumintêre
dy’t fol oangripende bylden sit. 

In gedicht kin by gelegenheden
ek salvjend en treastryk op guon
lêzers oerkomme of just leadswier
en beladen, foaral yn de kontekst
fan in slim sentimintele ballade
of in yn memoriam dêrst fol fan sjitst. 

It bart inkeld ek wolris dat in gedicht
earlik en plan út oan de lêzer blike lit
dat respekt foar oaren en tolerânsje,
likegoed as solidariteit mei ûnderdrukten,
fûnemintele noarmen en wearden binne
en o sa wichtich foar it behâld fan frede.

fergees treinlêze

Op it stasjon fan it Fean wie de drokte fan de spits al oer, de reboelje en opskuor ek. Skjinmakkers dienen mei hege druk alle war om in plasse bloed fan it perron te spuitsjen. Fuotbalfans hearde ik ien mompeljen. Ik seach wach oer it skouder. Gjin rikjend fjoerwurk mear.

Mear as heal leech lûk de trein flot op. Yn Swol waard it drok. Jongfolk foar it meast. In fjouwertal hoody-maten naam oarekant it gongpaad wat balstjurrich sit. 'Stilte kûpee', balte daliks in bazich frommeske achter har. De mannen taaiden fuort ôf. Sigrettereek en weedlucht bleau noch even hingjen.

Yn Lelystêd begûn in oare beskaving. Rjocht foar my oer krige ik selskip fan earst ien en doe noch in reizger. Allebeide hellen se in boek út de tas. In romantsje en in oarlochsboek. Teminsten oan it stikeltried op it omslach te sjen. In hantsjefol oaren dêr't ik sicht op hie siet ek te lêzen. Op de telefoan. Guon meneuvelen derby ferwoast mei de fingers oer it skermke. Fingers, tocht ik, men kin der net sûnder.

Yn Almere stapte de roman alwer út. Ta myn fernuvering kaam der foar har in nije boeklêzer yn 't plak. Sjenre: keukeneamelerij, opleuke mei in protte plaatsjes. Mar it wie in echt boek. Nei Weesp feroare der neat. De trein hold mei syn wenstige lûd it rjochte spoar oan. Alles wat siet hie de holle djip foaroer, net oars as wienen se fersonken yn gebed. Stiet der dan lêskûpee op it rút frege ik my ôf? Ik seach nei bûten om my te ferwisjen. Krekt doe skeaten we de skipholtunnel yn. De boeklêzers tilden de holle even op. De skermtigers net. Ik stoareage yn in it grutte swarte skerm njonken my. Silence lies ik dúdlik en dêrnjonken stie: Stilte. Doe kaam my yn 't sin dat it boekewike wie. Ik hie noch gjin boek kocht. It fergees reizgjen mei it boekewikegeskink wie ôfskaft, hie ik ergens lêzen. 

ûnder it kaft

In boek is it persoanlik eigendom fan de keaper of fan de persoan dy’t it kado kriget hat. Dat liket my in feit. En mei dy eigendomsoerdracht is de skriuwer it ferhaal dus kwyt. Dy hat der ôfstân fan dien en it loslitten op de lêzer. It publyk.

Dat ôfstân dwaan bart fansels net allinnich om it applaus, mar ek om it rindemint. Mei oare wurden: de wrakseling fan it skriuwproses moat ek wat jild opsmite.

It ferhaal sels giet lykwols frij fan alle baten en lesten de wide wrâld yn. It kriget as keunstwurk in plak yn de tiid tabedield en sil yn de neie of fiere takomst syn wearde bewize moatte. Sa wurdt it ferhaal - dus net de rjochten – by it krijen fan it boek feitlik it besit fan de lêzer. Dy lêzer kin en sil der mei dwaan wat er wol. Dy kin it opwurdearje, ûnderwurdearje of der gjin letter acht op slaan. It is mar krekt hoe’t it beteard. Want elk ferhaal is folslein oerlevere oan de grillen fan in willekeurich ferstân.

Mar fan wa binne dan de persoanen út it boek? De protagonisten, de antagonisten en alle oare yndividuen dy’t fan it ferhaal in ferhaal meitsje. Fan wa binne dy minsken mei harren spesjale karakters dêr’t de lêzer al as net kompassy mei kriget? Yn in protte lêzershollen feroarje dy papieren persoanen soms suver yn fleis en bloed. Minsken dêr’t se har oan spegelje, dêr’t se om skrieme of skatterje moatte. Of dêr’t se fan wearzgje. Binne dy haadrolspilers en figuranten autonome wêzens? It kin hast net oars. Se bestean! En se binne fan harsels! Ek yn in boek dat noch noait lêzen is. Under it kaft libje unike persoanlikheden. Se binne boppedat ûnstjerlik. Want sels de stumpers dy’t yn it ferhaal weireitsje komme wer ta libben by it op’ e nij lêzen fan it boek.

De goarre

Watst net sjochst, dat kinst likegoed wol krije

sûnder datst der om frege hast, dan krigest dat

watst leaver net ha wollen hiest, lykas as safolle

minsken om dy hinne. En dan tinkst by dysels:

Wêr komt it wei? Dat wolst dan witte, wolst it

ferklearje kinne. Oarsaak en gefolch, gjin skuld

of boete, dat is dy te min. Tagelyk driuwt de fraach:

Hoe ferrint it? Watst net witst moatst dat belije?

Hiest it mije kinnen en soest it miskien ferswije

ast witte koest wêr’t it weikaam wie? Of wiest

dôf en blyn doest it earder noch net krigen hiest?

It is nuver spul datst net sjochst. It sjocht dy wol!

It binne fan dy lytse dingen. It binne kringen!

Se wrotte yn ieren en sinen. Dy fine goarre

raamt dy by de strôte en nimt de holle finzen.

De siken stykje dy as iislik fjoer yn de longen.

Dyn stim is dy ûntnommen, switfeiend sikest

nei arguminten dy’t der net binne. De fraach

is net langer: wêr komt it wei? De fraach is no:  

Wat dochst der mei en wêr bringst it hinne?

Titan      Igor Mitoraj

sinne

What You See  Is What You Get

Dit is in push-berjocht

foar in trending upload,

ynlogge sûnder account

is foar elkenien akkoart.

Dit is gjin fake-berjocht

mei nepnijs yn de spam

of klikbeet fan in fisker

dy’t jo jild ynklauwe wol.

Dit is it waarberjocht

mei mega-bits en bites

fan de meta maitiidsinne.

Dit is in firaal berjocht

en wat jo bûten sjogge

hoege jo net te pinnen.

People in the sun     Edward Hopper

De top

Wês net bang,
want mei read, giel en blau,
sels yn bryk bestjurre lagen
is in boei hingjend as in loftskip
yn it luchtliddige fan ferwachting,
likegoed fiktyf as feitlik, alle dagen
in beaken en in fêst ankerplak
foar fantasyrike geasten.

Monumint fan Takomstich gelok
Frank Koolen

  Wês bliid mei
  it blau, it giel en it read
  as de fleksibele komponinten
  fan substansjele ideeën,
  dy’t as plastyske projektilen
  ek sûnder Mondriaan en Newman
  mei fjouwerdiminsjonale kleuren
  ús gedachten tekenje.

Wês ris lytsbernich

en in frijsinnich leauwer
yn alle wetteleaze keunst
mei in astronomysk karakter,
dy't ferstienne herten
fan de swiertekracht ferlost,
om sa betsjoene in himelreis
oer de top fan de romtetiid
nei it universele fjoerljocht
fan de ferbylding te meitsjen.

aliën

Statysk yn beweging

en trochgonglik yn de tiid

keart syn kantelpunt de wegen.

Dynamysk finzen slacht er

as loftmaster lykwichtich ea

de boppe-ierdske wjukken út.

De reizger sil as in Aliën

út it wrâldske tsjuster wei,

yn it ljocht ferheven wurde.

Sa giet de grutte reis oan.

Trije, twa, ien...Take-off!

Thunderbird is gone!

KAPKAR / A7-29 X FT van Frank Havermans

 

22

 

erlebnis

Datst dysels yn in boek tsjinkomst is gjin raar ferskynsel. Dat kin gebeure. Boeklêze is soms krekt as troch it rút ergens nei binnen sjen. Achter it glês bart fan alles en tagelyk reflektearret it de lêzer dy’t oan beide kanten liket te stean. It kin mei in tsjok masterwurk of mei in wat lichter boekwurkje, dat docht der net ta. It is mar hoe’t it each der op falt. Sels as it rút beslein is of smoarch fan fingertaasten dan kinst dysels noch as in dûbelsinnige manifestaasje yn dat oare universum treffe. Docht in skriuwer dat ûnbewust of is it opset sin? Dat lit him riede.
As lêzer kinst mei dy moeting dwaan watst wolst. Kinst de konfrontaasje út ’e wei gean omdat it dy besaud, mar kinst de ûnderfining ek as in ekstra diminsje fan it boek yn dy omgean litte.
Ik lit my troch de gewaarwurding fan mysels yn sa’n literêr fermidden graach ferrasse. Ik wol mysels wol tsjinkomme. As in aha erlebnis bygelyks of as de iepenbiering fan in Freudiaansk geheim. Net dat ik om sa’n dûbelgonger sykje, mar it soe moai wêze as it spegelbyld fan wurden yn myn eigen taal in wrâld opropt mei in bestimming dêr’t ik my thús fiele kin. In wrâld yn in oare tiid, dêr’t ik mei de frjemdling fan myn oare sels yn de kunde kom. In tiidleaze, ûnfergonklike reizger yn nijsgjirrige kontreien. In folslein nij karakter mei myn gedachten. Gedachten dy’t tusken heakjes pleatst wurde kinne en de sinnen mei-inoar yn ferbân bringe. Sa belibbest de wille en it fertriet fan it ferhaal yntinser en fielst de spanning better. In knappe skriuwer dy’t dat tusken de rigels troch foarinoar krije kin.