Swijend hout

In kast moat ynhâld ha, mei lege planken is it krekt in mûle sûnder tosken. Dat soart swijend hout hat neat te fertellen. Sels in kast fan ferbeane beammen fertsjinnet better. In kast moat ek in prominint stânplak ha. Dan stiet er der goed foar en kin er proastich in status fan kwizekwânsje útdrage.

Koartlyn ha ik in fertutearze meubel fan waaibeamshout mei in libben fol ferhalen in opknapbeurt jûn. Wêr’t er weikomt wit ik net. Faaks tsjinne er yn syn jonge dagen as diggelkast. Faaks is er oerbleaun fan it boelguod, doe’t in âldomke en muoike mei de hiele húshâlding foargoed oer de grutte dobbe teagen, want eartiids stie er by ús thús al as in ôflizzer yn ’e skuorre. In foarnaam meubel is it dus net. Mei noch gjin twa meter heech en amper ien breed is it perfoarst ek gjin bysûnder kammenet. It gielkoperen beslach fan de útslaande doarkes is fuortrekke, krekt as de kaai. Mar it stikje húsree mei in seker elan hat mannich generaasjes oerlibbe. It fertsjintwurdicht in wearde dy’t net ferlern gean mei. Dat hat fjirtich jier lyn al de reden west dat er net as stookhout yn ’e kachel bedarre. Sûnt doe reizge er yn myn húsboel troch de tiid en troch de wrâld, fan it iene adres nei it oare. Mei de moade feroare geregeld ek syn kleur. Fan houtlak nei hylpergrien gong syn uterlik oer nei de skurve tint fan de blankhout rite. Op in nij fuotstik en yn in ljochte beits stiet de kast op syn âlde dei der no wer kreas by. En hy hat wer byt.

Fryske boeken binne gemiddeld in stik tinner as de boeken yn de oare lânstaal fernaam ik by it follen fan de lege planken. Yn in meter gean oardel kear safolle Fryske boeken as yn in meter Nederlânsk. Soenen Fryske skriuwers dan mei minder wurden mear, likefolle of minder te fertellen ha as harren Hollânske kollega’s? Hoe as wat, in tsjok boek hoecht fansels net better te wêzen as in behindiger eksimplaar. Of is it symptomatysk dat in taal yn ’e delgong gâns minder papier brûkt as in libbene? Nei in fierdere skôging docht my al gau bliken: wat âlder it Fryske boek, wat breder de rêch. Benammen in protte fan de jongste útjeften ha minder siden. Wat soe dêrfan de reden wêze? My tinkt hjir leit in oer de holle sjoene ûntjouwing dy’t in akademysk ûndersyk troch ien of oar subsidiearre ynstitút de muoite wurdich makket.

Hawar, de kast is klear, achter de rútsjes pronkje de juwielen. Mar ik ha noch in lytse meter plankhout oer. Soe de kast de tiid noch krije en set de tosken yn genôch farsk bedrukt papier mei Fryske teksten dy’t him rjocht dogge? Of bliuwt it lêste plankhout swijen?

Heechliet

Heechliet foar in houten hûs

(monumint fan de beskaving)

Do bist de hoeder fan de stilte,

dyn swijend hert is ryk oan wat

bestjurre is yn bylden fan de rede.

Do bist as in tesauriër de garder

fan it skreaune wurd. Dyn siele

is it stege hânwurk fan profeten.

Yn it djipste fan dyn aard bisto, as

 froede wachter oer in âlde erfenis,

it uterjend fermogen fan de prater:

syn holletaal en tongetaal, de wisse

leagens en de wierheid fan syn wêzen,

yn kloeke skulpen fan papier bewarre.

Dyn mûle bynt de eagen, wylst dyn

planken grôtfol wiisheid stean en

alleman dy’t hearre kin it eachmerk

fan dyn wurden grif net mist. Do litst

de dôven en de blinen lêze. Gjin lûd

draacht bylden fierder as dyn klanken.

Dyn bast, it wurdbeskot en grûnslach

fan it letterlot, stiet beklings tsjin de

muorre. It skoarret - sa´t fiksje faak

de feiten stipet - it livich erfguod fan

de literêre bodder: de byldenhifker,

de sinnenskôger en de skrapkeswrotter.

Wa’t lykas do fertriet en wille garret,

mar ek haat en leafde yn de groeden

fan syn omskot barget, soarget dat de

dichter en de skriuwer wurden skept.

Wurden om flammen yn it hout te jeien,

dy’t foar de lêzers ivich baarne meie.

As brânkast fan in teare skat bisto fan

wearde foar it libben, mar dyn takomst is

gjin wisse, de tiid sil oer dyn lot beslisse.

Want hat de omrinwinkel gjin ferlet, dan 

wurdt it grif de hel fan Harns, dan sil dyn 

siel ferwaaie yn de kosmos fan it internet.

Myn boekekast, myn hûs fol keamers

mei ferhalen om libbenslang yn om

te dwalen, bliuw yn it digitale tiidrek

mei it labyrint fan tsjottertalen altyd

om de oandacht fan de lêzers stribjen.

Doch it foar de boeken, doch it foar de

bern en docht it foar al dy oare sibben.

by de mar

De wite reager

Wite reager, do wiest dysels, moarns ier,

doe’t ik dy seach oan ’e igge fan de mar,

wylst ik mankelyk nei drege oarden teach.

Dyn lichte tred en losse wjukslach,

myn holle fol gedachten oer de dea.

Do hiest, as koest my tinken hearre,

goed yn 'e rekken wêr’t ik hinne moast.

Dyn skerpe each miste myn mijen net

op dy alderearste maaiedei yn maart.

De ierde, noch kâld fan lichte froast,

wie al iepen. It wetter fan de mar lei der

wif en huverich by. In swarte wolk

fan protters foel roppich oer de reiden.

Do stiest der jûns letter noch te wachtsjen,

yn ’e skimer deun by de Leien, doe’t ik

opnij oandien omfierrens it liet fan de

'Huzing by’t lemieren’ sjongen hearde,

en do sa fredich nei Nyegea ta fleachst.

It geskink

It hat boekewike west. In feest foar skriuwers en foar lêzers, mar net foar dy fan it Fryske boek. Ik reizge twa winkels yn it sintrum by del, elk mei krapoan oardel meter Frysk op ’e planken. Al wat ik socht, ik seach gjin boek fan de weirekke skriuwer. Dan tinkst, soe der fanwege it ûnferwachte nijs al sa folle flecht op ’e koai west ha? Koartlyn, by it ferstjerren fan in skriuwer út it westen waard de foarriedige hannel fan de lêste grutte master breed útstald. Soks is blykber net foar in wichtige autochtoane skriuwer weilein. By de biblioteek ek gjin omtinken foar it ferlies fan de skriuwer fan de kleare taal. In part fan syn rike oeuvre stie wol foar it gripen. Mei twa spiksplinternije eksimplaren fan it ferneamste en bekroane boek der prominint tuskenyn. Hokker fan syn toppers lêst Fryslân eins, fregest dy dan ôf. Sa kaam ik wat mismoedich - it is yn ’e regel de lêste halte fan myn wenstige rûntsje - by de kreamen fan de ‘kringloop’ del. Dêr fûn ik, tusken rom fiif meter oan Frysk foar in sliterspriis, ien lyts wurkje fan de man dêr’t ik noch graach wer in kear mei fûstke wollen hie. It wie in toanielstik nei in ferhaal fan him út 1967. ‘De skriuwer foar it doarpsbelang.’

De omrinferkeaper krige my it dokumint út’ e hannen en blêde it glimkjend troch. ‘Och heare, heare, sjoch ris oan’ sei er, ‘De Skriuwer! In prachtich stik. Ik ha der sels noch yn spile.’ Entûsjast fertelde er oer de ynhâld fan it ferhaal. Sêne nei sêne kamen de lotgefallen fan de skriuwer foarby en stadichoan kaam ik te witten hoe’t de morele ynkwisysje út it doarp him hieltyd slimmer it near op lei. Ik mocht it boekje fergees meinimme.

Thús lies ik yn it foaropwurd de tajefte. De skriuwer spruts my mei wurden, dy’t as in orakel klonken, sels ta. In leske yn de betsjutting fan literatuer. ‘De bedoeling fan de skriuwer is net wichtich’, seit er ’wat telt is de tekst!’ Doe pas seach ik dat it troch spilers bebrûkte keunstwurkje mei reade pinne slim behoffene wie. Krekt sa’t de skriuwer yn it stik twongen waard om te dwaan, wienen alle sênes mei krityske ferwizingen nei god en de bibel skrast. Mar de skriuwer swijt net. De skriuwer lit him de bek net bine. Hy seit wat er sizze moat: ‘Ik sil oer jim smearlappen skriuwe!’ 

In fearnsjier lyn rekken we ûnderweis nei de waadseedyk yn in doarpke oan de râne fan de wrâld it spoar bjuster. Opkeard troch it wetter fan in feart moasten we werom. Nei in slach troch de buorren om de tsjerke hinne lieten we de stilte fan it hôf achter ús. Hjir komme we grif noait wer te lâne, ornearre ik. We ha der dochs wer hinne west. Foar in begraffenis.

Mare Vulgus

De see komt op en giet wer hinne
mei skomjend leven oan ’e loft
ûnder de moanne en de sinne.

Wetter siket romte, ûnbedimber
troch minskehân of godsgebod.
De see komt op en giet wer hinne. 

Mare vulgus hat gâns stimmen,
gûlt en gizet ûnbehindere fuort
ûnder de moanne en de sinne.

Dunen, dammen en diken binne
tsjin grutte weagen om ’e nocht.
De see komt op en giet wer hinne.


De mins libbet op faaie grinzen
omtoarkjend nei it lêste skoft
ûnder de moanne en de sinne.

Wy binne inkeld drinkelingen,
dat is ús ûnbestimde lot.
De see komt op en giet wer hinne
ûnder de moanne en de sinne.

The state of the ant

Requiescat...

Wy stean op ’e râne fan it libbenlân

en digerje oer de oseaan fan it ferline.

De weagen wine as in oerwurk

steech en dreech de ierde rûn,

mar op de wizerleaze siferplaat

fan it bestean kinne we de tiid net fine.

Hark! Net sa hiel fier yn ’e dize

fan de fierte slacht in klok.

Hoefolle? It binne der tolve om

krekt te gean, want it slaan fan

de lêste oere kinne we wol fernimme.

Dan jeie we as in orkaan fan                    

skiedend ljocht it tsjuster yn ’e mjitte

en ferdwine we lichter as de siken swynt

yn de ienklang fan de fierste nacht.  

It is wreed, it is in griis,

it is like kâld as rigor mortis.

Vanitas...

Asylsykjend yn it ryk fan de sliep doarmje ik oer de grinzen fan myn gedachten tebek yn ’e tiid. Dreambylden wurde lânskippen as leidige fata morgana. Ik sykje gjin nije mar in âlde bestimming en meitsje opnij in fuotreis fan in fearnsieu lyn nei de top fan in fulkaan. Swart en wyt is it paad fan bestjurre lava en ivige snie ûnder de bylkjende sinne. Der is gjin wei te min. De loft driget net. De loft kent syn master. Yn it ljocht fan de fjurrige geast draait in arend steatlik beswarrende rûntsjes. De loaie flecht is skyn, as it safier is stoart er him ûnferbidlik yn ’e djipte.

Alles ferrifelt. Wylst ik my de holle geregeld switfei telle de minuten as oeren. De swiertekrêft lûkt en stint, mar de tiid wint. Der is gjin wei werom. Healwei de tocht slinkt mei lange trêden it libben hurder as de ôfstân dy’t ik noch te gean ha. De romte is ûnmjitlik. Under it blauwe dak, dêr’t de wolken as ballêst fan de wrâld op de souder lizze, hat it hûs fan de wyn gjin muorren.

Alles is oars yn it omfierrens sûnder fierderop. Swierder, trager, iler. Heger as de kimen jildt de taal fan in stillibben. Dat hat syn wurden wol hân. De wyn swijt as in sletten boek. Stap foar stap folgje ik it spoar fan myn ûnthâld. Fêste grûn ûnder de fuotten is in yllúzje, dat docht ek gjin nij. Der is gjin wiet gers, der is gjin gloed fan in sânreed, glêde klinkerts wurde gjin tarrewei. It paad mist smûke beamwâlen, dy’t as griene gerdinen oan de himel hingje. En de winter stiet yn de simmer, wylst de jierren ûnder de skuon wei rane.

Alle eleminten treast klau ik oer de rêchbonke fan in kontinint. Der is gjin wei ferside Ik flechtsje. Utbrutsen, ûntsnapt oan de gaos, los fan it libben. Wa’t longeret moat lije. Wa’t de ein sjocht set troch. Wat heger wat steger. Mei de wrakseling as brânstof priuwe de tamtearre longen de soerstof fan de frijheid. Ik bin in fûgel dy’t net fleane kin, ûnderweis nei it hichtepunt fan de krater mei it slomjende fjoer.

Ik ha it helle, ik stie as op in wjuk fan in fleanmasine. Ik wie de fleander sels. Mar doe wist ik noch net dat ik lykas Ikarus djip falle soe...