Fan âlde tiden en rike boarnen

It hjir nei kommende nuveraardige stikje tekst komt út in tiid dat efternammen in generaasje oersloegen. It is sûnt heugenis en mei krektens, dy’t har te priizgjen is, troch it neiteam fan Atze Weabes algeduerich fan heit op soan troch de ieuwen hinne bewarre bleaun. Goed besjoen lit it faaks in nij ljocht skine op in oar bjuster stikje skiednis út it fiere ferline.  

WETTEN THES LANDES

Thet is the riucht thes landes mei’t aller monnen and frommesen twisken salta see and thsiustre geaen and lannen lijck to bûgjen and te hâlden oan the plicht fan de wâlden, to anderdian ther hit leit.

Kêst I:

Hwaso ayen eth sprekken thes memmes taal ferret, hi in ta berjuchte toe anderdiane and te beteljen fan iene heales pondes bûter.

Kêst II:

Lju ther the sprake oppenbere spuie mei betochten wurden, and hwaso him also de heusfrede dêrta te ferbrekke, wert te beteljen mit twa heule weten brea.

Kêst III:

Soe huck mensche ther imme scada ti tha sibbena deth; faders and moders thet hiu achte ple and plicht fersake; dieth sinnes kindes ûnmûnich fon hires memmes tale yn thi  landes twisken thi niwelkalda wetter and eke wâlden yn frjemde tonghen sprekke litte. Wier, wier minsken, wha twisken it himelske ferwulft en thi sânige grûn en tierige greidelonnen yn wrydske pracht hires sprake net achtet, de wanlatighe thy scil betale.

Sa kompt thi domme sckepsels an da sculde, so libje sy ivich yn skande and werde sy berjuchte dertoe thi scade te beteljen mit, net inkeld bûter en brea, mar ek mit iene tsjokke griene tsiis.

Alsa set en stelt gersmoanne ien MCCXXXX and bysegelet mith ta londes segele.

Hoe sit dat eins?

Doe’t ik lêstendeis yn it Frysk myn berteplak trochjaan moast, ha ik nei wierheid opjûn dat ik op ’e Boelensloane hikke en tein bin (sis mar: út it aai krûpt en as wâldpyk de wrâld yn stapt). In skoftke letter krige ik de biografy, dêr’t it foar ornearre wie, te lêzen. Ik seach dat se it feroare hienen. Der stie: berne ‘yn’ Boelensloane. Dus net ‘op’ sa’t ik miende dat we eartiids altyd seinen. Ik bin dus berne en ha wenne, rûn, boarte en fytst ‘yn’ Boelensloane. Dat wie nij foar my. Makket dat wat út? Nee! Mar soks is al nijsgjirrich en set ta tinken. Want op guon plakken, of moat ik sizze ‘yn’ guon plakken is dat oars. Je winkelje op ’e Gordyk, bouwe in feestje op ’e Feanhoop en frije dogge je bygelyks op ’e Harkema. Wêrom dan net kuorbalje op ’e Boelensloane? No soe it sa wêze kinne dat it komt troch it wurdsje ‘de’, wat foar dy oare Fryske plaknammen op de offisjele kombuorden stiet. De Harkema, De Gordyk en neam mar op. It wurdsje ‘de’ stiet by myn witten net op it plaknammeboerd fan Boelensloane. Is ús dat wurdsje soms troch de gelearden ûntstellen? It soe samar kinne. It kin fansels ek likegoed in oare reden ha. Ik wit it net. Taalwittenskippers ha oeral wol in regeltsje foar. Dus doe ha ik de boeken der mar ris even op neislein. En wat die bliken? In âld Frysk wurdboek en it nij Frysk Hânwurdboek jouwe my allebeide ûngelyk. It soe dus al ‘yn’ wêze moatte en dat wol my mar min oan. Mar ik lis my der by del, want de wrâld is der net mei ferlern en der binne samar wer nije saken dy’t je dwaande hâlde. Ik seach nammentlik yn it wurdboek ek wat oars. By Boelensloane stie in ferklearjend wurd dat nuver op my oerkaam. Der stie: heidelju en fierder ek noch heideman. Gjin heidefrou of heidefamke, mar heideman. Wat yn ’e weareld is in heideman fregest dy dan ôf. No, dat sil ik fertelle. It is in skelnamme! Lykas heidepyk en heidsjer of harkyt. Heideman is in bynamme foar ien dy’t op ’e Boelensloane wennet. Ha ik noait witten. Wa hat dat betocht fregest dy dan ôf. Soks raast dochs oan ’e protters? Ik kin my noch hiel wat skelnammen fan doe yn ’t sin bringe, dêr sil ik it no mar net oer ha, mar heideman wie nij foar my.      

Tafallich kaam ik koartlyn op in moaie dei troch myn berteplak. It doarp lei der lykas altiten kreas by. Wat wennet it heidefolkje hjir dochs moai op ’e Loane, tocht ik. Mar de twivel oer de namme krige my ek wer yn ’e macht. Dat sadwaande ha ik de kwestje fan ‘op’ en ‘yn’ nochris foarlein oan in âld Loanster. In wiis man op jierren. Sokken kinne it witte. ‘Moaie tiid hân dêr, jonge’ sei er, ‘it is in poerbêst plak! Se meie my skielk wol op ’e Loane bedobje!’

Sjochst wol, tocht ik, ik ha dus wol gelyk!  En de measte Loansters sille it my seker net ûntstride. Dat in oar kin sizze wat er wol, mar dizze heideman is berne ‘op’ De Loane en nergens oars. Of is it Leane? It heucht my dat guon ek wolris seinen: Ik kom fan de Boelensleane. Hoe sit dat eins? Is it no De Loane of kinst ek sizze fan De Leane? Wa’t it wit mei it sizze en lit it oars mar sitte. It is al slim genôch dat je yn in offisjeel Hollânsk stik opjaan moatte dat je berne binne of wenje yn Boelenslaan, want dat snapt bûten de grinzen ommers hast gjin minske.