De âld man en de see

Panorama

 Ik seach in oerdwealsk fiersicht tekene mei skerpe fuorgen tusken lange, sljochte diken en ik seach dat it goed wie. Boekemerk! Ik rekke suver ferlern yn it troch de grutte hannelsgeast skoepen lêzersparadys yn it WTC. Gelokkich wie it as festijn oankundige barren ûnder dak, want bûten de megastâl fol keapsjogge negoasje reinde it dat it miigde.

In miljoen boeken waard der sein, neffens de krante kaam dat del op oardel kilometer. Dan soe der wol de helte mear lizze kinne as it om Fryske boeken gong, mar dat wie net sa. Dat kin ek net. Safolle Fryske boeken ha der noait bestien. Alteast dat tink ik, faaks kin dat ek nochris útsocht wurde, al sille se der dan wol fluch by wêze moatte. 

In hiele smite boeken dus, op in merk dêr’t de hantsjebakkers fan kij en keallen efkes lins hienen, mar de lucht fan it boerebeslach it noch wol fan de drukinket wûn. Hawar, al hoe feestlik de papieren kiloknallers der ek by leinen, in miljoen titels wienen der net, likemin in evenredich oantal skriuwers. Want gâns wat fan deselde titels leinen opsteapele yn kreaze heapen en fan guon skriuwers (ik neam gjin nammen) lei der sawat it hiele oeuvre by. Omdat de measte skriuwers my net bekend wienen hat it ek net folle doel en strui mei nammen. Der leinen oars wol skriuwers by´t soarte, krekt as der boeken yn ferskate kategoryen wienen. In Frysk boek bin ik lykwols net tsjinkaam. In protte Ingelsk seach ik wol. Dat is fansels ek in moaie taal, dêr hoecht in oankeap net om oer te gean. De prizen foelen ek genôch ta. In bondeltsje mei it ûnfolpriizge wurk fan in romrofte televyzjedichter wie foar noch gjin twa euro te besetten. Ik hoopje net dat sa’n priis wat oer de kwaliteit fan it wurk seit, want op it each ôf like it my gjin ûnaardich boekwurkje.

Sa’n protte boeken, is dat net gau wat tefolle? Wurdt it in minske net oermânsk. Je soenen it fan tinken hast wol ha kinne. Mar it oerskot fan de begearlikheid wie blykber wol om yn te nimmen. It keapfee kaam yn grutte keppels op it lêsfoer ôf en tôge - harsels tefreden sêdzjend - yn lange, bûnte rigen by de kreamen del. Ik hie it feestlik lânskip lykwols al rillegau besjoen. Inkeld it oansjen fan it ymposante panorama wie my moai genôch, dat ik ha net ta de beurs west.

Swijend hout

In kast moat ynhâld ha, mei lege planken is it krekt in mûle sûnder tosken. Dat soart swijend hout hat neat te fertellen. Sels in kast fan ferbeane beammen fertsjinnet better. In kast moat ek in prominint stânplak ha. Dan stiet er der goed foar en kin er proastich in status fan kwizekwânsje útdrage.

Koartlyn ha ik in fertutearze meubel fan waaibeamshout mei in libben fol ferhalen in opknapbeurt jûn. Wêr’t er weikomt wit ik net. Faaks tsjinne er yn syn jonge dagen as diggelkast. Faaks is er oerbleaun fan it boelguod, doe’t in âldomke en muoike mei de hiele húshâlding foargoed oer de grutte dobbe teagen, want eartiids stie er by ús thús al as in ôflizzer yn ’e skuorre. In foarnaam meubel is it dus net. Mei noch gjin twa meter heech en amper ien breed is it perfoarst ek gjin bysûnder kammenet. It gielkoperen beslach fan de útslaande doarkes is fuortrekke, krekt as de kaai. Mar it stikje húsree mei in seker elan hat mannich generaasjes oerlibbe. It fertsjintwurdicht in wearde dy’t net ferlern gean mei. Dat hat fjirtich jier lyn al de reden west dat er net as stookhout yn ’e kachel bedarre. Sûnt doe reizge er yn myn húsboel troch de tiid en troch de wrâld, fan it iene adres nei it oare. Mei de moade feroare geregeld ek syn kleur. Fan houtlak nei hylpergrien gong syn uterlik oer nei de skurve tint fan de blankhout rite. Op in nij fuotstik en yn in ljochte beits stiet de kast op syn âlde dei der no wer kreas by. En hy hat wer byt.

Fryske boeken binne gemiddeld in stik tinner as de boeken yn de oare lânstaal fernaam ik by it follen fan de lege planken. Yn in meter gean oardel kear safolle Fryske boeken as yn in meter Nederlânsk. Soenen Fryske skriuwers dan mei minder wurden mear, likefolle of minder te fertellen ha as harren Hollânske kollega’s? Hoe as wat, in tsjok boek hoecht fansels net better te wêzen as in behindiger eksimplaar. Of is it symptomatysk dat in taal yn ’e delgong gâns minder papier brûkt as in libbene? Nei in fierdere skôging docht my al gau bliken: wat âlder it Fryske boek, wat breder de rêch. Benammen in protte fan de jongste útjeften ha minder siden. Wat soe dêrfan de reden wêze? My tinkt hjir leit in oer de holle sjoene ûntjouwing dy’t in akademysk ûndersyk troch ien of oar subsidiearre ynstitút de muoite wurdich makket.

Hawar, de kast is klear, achter de rútsjes pronkje de juwielen. Mar ik ha noch in lytse meter plankhout oer. Soe de kast de tiid noch krije en set de tosken yn genôch farsk bedrukt papier mei Fryske teksten dy’t him rjocht dogge? Of bliuwt it lêste plankhout swijen?

Heechliet

Heechliet foar in houten hûs

(monumint fan de beskaving)

Do bist de hoeder fan de stilte,

dyn swijend hert is ryk oan wat

bestjurre is yn bylden fan de rede.

Do bist as in tesauriër de garder

fan it skreaune wurd. Dyn siele

is it stege hânwurk fan profeten.

Yn it djipste fan dyn aard bisto, as

 froede wachter oer in âlde erfenis,

it uterjend fermogen fan de prater:

syn holletaal en tongetaal, de wisse

leagens en de wierheid fan syn wêzen,

yn kloeke skulpen fan papier bewarre.

Dyn mûle bynt de eagen, wylst dyn

planken grôtfol wiisheid stean en

alleman dy’t hearre kin it eachmerk

fan dyn wurden grif net mist. Do litst

de dôven en de blinen lêze. Gjin lûd

draacht bylden fierder as dyn klanken.

Dyn bast, it wurdbeskot en grûnslach

fan it letterlot, stiet beklings tsjin de

muorre. It skoarret - sa´t fiksje faak

de feiten stipet - it livich erfguod fan

de literêre bodder: de byldenhifker,

de sinnenskôger en de skrapkeswrotter.

Wa’t lykas do fertriet en wille garret,

mar ek haat en leafde yn de groeden

fan syn omskot barget, soarget dat de

dichter en de skriuwer wurden skept.

Wurden om flammen yn it hout te jeien,

dy’t foar de lêzers ivich baarne meie.

As brânkast fan in teare skat bisto fan

wearde foar it libben, mar dyn takomst is

gjin wisse, de tiid sil oer dyn lot beslisse.

Want hat de omrinwinkel gjin ferlet, dan 

wurdt it grif de hel fan Harns, dan sil dyn 

siel ferwaaie yn de kosmos fan it internet.

Myn boekekast, myn hûs fol keamers

mei ferhalen om libbenslang yn om

te dwalen, bliuw yn it digitale tiidrek

mei it labyrint fan tsjottertalen altyd

om de oandacht fan de lêzers stribjen.

Doch it foar de boeken, doch it foar de

bern en docht it foar al dy oare sibben.