Fan it Vondelpark is it mar in eintsje rinnen nei it Leidseplein. Yn in it serene Hotel American drinke we in cappuccino. It is altyd wer in oare wrâld, sa’n stêd. In oard fan rêsteleaze reisgers. Se komme rûnom wei en wolle oeral hinne. Ik fertel fan de jonge soldaat dy’t santich jier lyn op syn ienentweintichste mei de trein troch Amsterdam kaam is. Yn in frachtwagon, as gefangene fan de besetter! Underweis nei de striid is it lot fan it lân troch fleantúgen boppe in oare stêd besljochte. De trein ryd streekrjocht nei it ynternearringskamp. In wapen hat de soldaat en syn maten net yn hannen hân. ‘Dat ferhaal begjint hieltyd mear op fiksje te liken’, sis ik, ‘it soe nochris opskreaun wurde moatte, dan bliuwt it langer bewarre.’
Even letter rinne we lâns de grêften. Wat fierder je fan hûs binne, wat tichter de skiednis jin op ’e hûd liket te kommen. Op de Prinsengracht wachtet in lange rige bûtenlanners foar de yngong fan it Anne Frank hûs. De lêste wente fan it Joadske famke foar dat se ôffierd waard nei it ferneatigingskamp. Har ferhaal is net ferlern gong. In eintsje fierder om ’e hoeke fernuverje we ús om in Japansk húshâldinkje. Heit, mem en twa bern wolle om de beurt mei it behindige byldsje fan de ferneamde deiboekskriuwster op ’e foto. Bylden dogge der it swijen ta, mar ha wol wat te fertellen. Sa gean ferhalen op reis.
Rjochting de Dam moetsje we Multatuli, alteast de búste fan Eduard Douwes Dekker. Strider tsjin ûnrjocht. In skriuwer mei in kop. Dat hat de byldhouwer goed troffen. Fan deade minsken binne in protte stânbylden. De byltenis stekt faak net sa nau, en krekt dêrom liket it altyd op deselde dy’t it wêze moat. In bytsje stêd wol syn ferneamde deade boargers graach earje, of is it ferearje? Skriuwers, dichters, skilders en striders foar de frijheid moatte allegear in poadium ha. Mei monuminten wurde yn ’e regel de anonime deaden betocht, lykas by it paleis op de Dam. De grutte wite betonnen pyloan wiist as in warskôgjende finger nei de lege blauwe loft. It measte folk sit der yn ’e sinne mei de rêch nei ta. ‘Sille we ús ek even deljaan,’ stel ik foar. It sit net noflik. Skoarjend gean we fierder en ferdwine yn de minskestream.
Amsterdam is in stêd fan brêgen, se bringe ús op it plak dêr’t we wêze wolle: De Hermitage oan de Amstel. We komme foar it wurk fan de pioniers fan de moderne keunst. Skilders dy’t krapoan hûndert jier lyn foar it earst ynderlike ferhalen yn elemintêre kleuren en flakken stal joegen. In revolúsje sûnder wapens. It monumintale ‘Dûns’ fan Matisse hinget pal tsjinoer de komplekse gaos fan Kandinsky. De triomf fan it libben oer de dea as tsjinhinger fan de abstrakte ‘Komposysje VI’ op it tema fan de sûndfloed. Dat binne nochris ferhalen. Ikoanyske bylden dy’t je net wer kwytreitsje. Taal fan muzyk sûnder lûd, yn in dûns fan stilte. 