Keunst is mear as in blik tomatesop, ek mear
as de 32 ferskillende smaken dy't Warhol noch sels mei de hân op it doek skildere
hat. Sopsoarten dêr't sommige minsken net iens fan witte dat se bestean. Keunst
is mear as sop dêr't men gjin aan fan hat hoe't it smakket, omdat men it noch
noait earder preaun hat. It sil stean bleaun wêze, omdat gjinien it priuwe woe
of priuwe doarde. It falt ek net ta. Der binne guon dy krije it gewoan net
troch de strôte.
Want keunst is mear as wat
de pot skaft. Gâns mear as altiten itselde soart sop dat elkenien wol lekker
fynt, sels mear as it sop dat hjitter is as er opskept wurdt. Keunst is in
kulinêr gerjocht makke fan yngrediïnten dêr't de measten net fan witte dat se
der sop fan siede kinne. Keunst is in foargerjocht, in haadmiel en in
neigesetsje tagelyk. It is de spesjaliteit fan in masterkok. Keunst is libbensop. Set de leppel der yn en lit it smeitsje. skiednis
Derút giet yn´e
regel flotter as deryn, dat wie myn ûnderfining dêr doe ek wer, doe´t ik it lân
ferliet. De fleanfjild rûtines ferrûnen flot. Wol mei de riem út de broek, op
sokken troch de sken en alle ynhâld út de bûsen yn in bakje. Ek it: hannen
omheech, foar dy sjen en knippe naam amper tiid. Op 'e longfoto by de
spesjalist duorret langer. It fûillearjen wie foar de feroaring gjin hânwurk,
mar waard mei in elektroanyske stok útfierd. Even ûnder de oksels by de mouwen del
rûtse, dan nei ûnderen en by de ankels wei binnentroch omheech nei it krús. Ik liet
it moai gewurde. It is ek net ferstannich en sis der wat fan. Hielendal net yn
in lân dêr't populistyske mieningen ek al lang swierder lykje te weagjen as
arguminten. Unwillekeurich hâldst wol oeral rekken mei. Ik hie 't my sadwaande wer
goed oan tiid dien. In slach oer 5th Avenue hold ik moarns koart. Al kaam dat
ek troch de drokte by de hege toer fan de presidint-elect. Dêr wie hast gjin
trochkommen oan. Elkenien woe it gouden bolwurk sjen. En de oandwaanlike protestearjende famkes. Swijend,
as stimmen se mei har yn, rûn it folk der wat ferdwaasd by del. 'Keep walking!
Keep walking, skandearren in pear polysjemannen fan it heale korps dat rûnom nonsjalant
achter de hikken stie. Ik makke wat foto's. Dat dienen de measten by dizze nije
attraksje. Filmploegen ynterviewden omsteanders. Wa fan de foarbygongers soe hjir
bliid wêze, frege ik my ôf. Oan de gesichten te sjen net folle. Keep walking,
dreunde it yn myn ear. Ik fielde my mear in bûtenlanner as de dagen derfoar. Mear
as op alle oare reizen dy't ik diskant oer makke hie. It fielde as stie ik op
in lege bledside fan in wichtich nij skiednisboek.
bylden
the immegrants
Yn byld brocht. Taal fan de ferhoalen wurden. Emoasjes dêrst wurden foar sykje moatst. Dy taal fynst yn it stof fan de stêd.
Grump
Hjoed
Konflikt is fertier en de aktualiteit spikerhurd. Kranten tekenje de razende tiidgeast yn in agressyf alfabet. Moard en brân yn kapitale letters. Minsklik lijen yn fet swart wyt. Nee, it is net inkeld argewaasjenijs. De politike point en shoot tusken in frou en in man is in hit. It is hjoed E day. DE DEI. Down town binne se der mei de franje op klear. It is krekt as bin ik tsjûge fan in armageddon tusken twa partij-titanen yn in lân dat skoddet op syn demokratysk fûnemint.
As bûtensteander, dy't even yn Harlem tusken de blues delstrutsen is, ha ik gjin stimrjocht yn dit barren, mar as omsteander tink ik der wol fan alles fan. Lit ik myn stim mar as beskriuwer sûnder erch en doel brûke. Al falt dat net ta. Want wa wurdt it? En wurdt it dan oait yn dit lân noch wol wer wat? Of giet alles moarn wer gewoan syn gonkje en rêdt it him fierder ek wol wer?
hjerst
Eartiids - sis mar yn de maaie fan dyn
libben - seachst daliks oan de titel fan in boek datst it al ris earder lêzen
hiest. Mei it opsleine byld fan it omslach wie de biblioteek yn dyn holle noch makliker te ûnthâlden. De kâns datst foar
de twadde kear oan itselde boek begûnst wie dêrom frij lyts. Sa kaamst boek nei boek fierder
troch de tiid fan dyn lêzend bestean. Dat soks op en doer feroarje soe stiest
net by stil. It kearpunt slûpte der lykwols stadich yn.
Op in stuit naamst by in nijsgjirrich
âlder eksimplaar twiveljend earst de tekst
op it kaft ris goed yn dy op. Kaam it dy bekend foar? It like wol in hiel oar omslach.
Wer wat letter - sis mar wat fierder as healwei de lêswille fan in lange simmer - moast by in
oantal boeken earst troch haadstik ien hinne. Hiest de nammen faker sjoen?
Inkeld begûnst ek oan haadstik twa, om it ferhaal wat better thúsbringe te
kinnen. No is it bytiden al safier datst folslein troch in boek hinne moatst en
stel nei it lêste haadstik fêst datst it earder lêzen hast. Of net? Wer dy
twivel. Dat seit dan wol wat. Dan is it hjerst. Dan kinst foar de winter moai
wer op nij begjinne mei al dy ûnbekende boeken dy'tst yn de kast stean
hast.
hegerop
Datst dêr dan sitst te bekommen yn de sichtline fan de toer, mei skroei yn 'e longen en kerbintige skonken fan de krapoan tûzen stappen op en del, oer de stiennen treppen fan dy âlde Dom.
It wie in drege toer.
Dat is watst yn dy omgean litst en dy tinken docht, dat út dy hichte fan sa'n hûndert meter wei, de djipte dêrûnder dy likegoed wol wat die. Dat wie bysûnder, benammen datst dêr ûnberikber boppe de swijende klokken stiest, as wiest in god: as koest it oerwurk fan de tiid fersette en dysels sitten sjen, anonym tusken de nammeleazen.
Dat is in wûnderlike gedachte, wylst njonken de pilaren yn de lucht fan de grêft kofje sitst te drinken tusken in griemmank fan praters en harkers. Ja, in memorabel momint, dêr yn dy stêd mei de literatuer yn it hert en it lûd fan poëzij yn de nacht. Dan sjochst omheech en tinkst: goed, dat barren hat west, no is echt. Al fregest dy wol ôf wat dat mantsje dêr op itselde stuit docht, dy't dêr hegerop oer de râne fan stien nei ûnderen sjocht.
It wie in drege toer.
Dat is watst yn dy omgean litst en dy tinken docht, dat út dy hichte fan sa'n hûndert meter wei, de djipte dêrûnder dy likegoed wol wat die. Dat wie bysûnder, benammen datst dêr ûnberikber boppe de swijende klokken stiest, as wiest in god: as koest it oerwurk fan de tiid fersette en dysels sitten sjen, anonym tusken de nammeleazen.
Dat is in wûnderlike gedachte, wylst njonken de pilaren yn de lucht fan de grêft kofje sitst te drinken tusken in griemmank fan praters en harkers. Ja, in memorabel momint, dêr yn dy stêd mei de literatuer yn it hert en it lûd fan poëzij yn de nacht. Dan sjochst omheech en tinkst: goed, dat barren hat west, no is echt. Al fregest dy wol ôf wat dat mantsje dêr op itselde stuit docht, dy't dêr hegerop oer de râne fan stien nei ûnderen sjocht.
fjoerljocht
Sa't er dêr stiet, yn it healtsjuster mei
in opljochtsjend each, dêr't ik eartiids thús boppe yn de appelbeam de winken
fan telle koe, wylst ik tocht dat it fjoer yn dat lân oer de see echt baarnde
en my wonk: kom ris del!
driuw
Fuort wolle: dan bist nei alle gedachten al
heal op reis. Sabeare op paad mei de
fyts, auto, trein of it fleantúch. Wylst der net in meter ferset wurdt is it
berik ûneinich.
Fuort sille: dan hast faak al wille. Fan in
bestimming njonken de doar of oan de oare kant fan de wrâld. De ôfstân wurdt noch net troch in limyt
beheind.
Fuort gean: dat is tajaan oan de driuw dy't
dy yn de macht krigen hat. De oanset om
stadichoan op gong te kommen en der yn te hâlden, fan it begjin oant en mei de
ein.
Lês
Ferhalen oan 'e muorre, omtinken foar it moed,
drift troch it each fan toptalinten en besieling
troffen yn in wink. Gjin fabrykswurk of in oar
troffen yn in wink. Gjin fabrykswurk of in oar
kommersjeel produkt, mar de sensaasje fan
Sjoch
Beweging oan 'e muorre, feest yn primêre styl
mei de toan fan stille wurden fergarre yn in
list.
Ferside skriuwersbylden: net libben beskreaun
en drukt as boek, mar alsidich kleur jûn mei
in
kwast op in doek, ûnder in laach fan ivich fernis.
Hark
Stimmen oan 'e muorre, leven yn in sletten
kast,
it lûd fan toverwurden bewarre ûnder in
knop.
Ferjitten dichtersbylden: net hakke yn moarmer
of getten yn brûns, mar klonken yn blinkend
stiel
en tiidleas ankere oan in bakstiennen
fûnemint.
de reis
De reis nimt romte,
net minder tiid.
De reis is oeral
in striid yn beweging
dêrst bist of wiest,
dêrst wêze wolst
of noch hinnegiest.
Frijheid of flecht,
ek sûnder bestimming
is de reis oerlibje
yn in nije diminsje.
machtich
It wie gelokkich wer ris knap waar, dat ik gong even in slach om. Licht op 'e doele rekke ik fersile yn it doarp hjir deun by. Doarpen ha wat fertrouds, dat bliuwt lûken. Ast troch de buorren fytst wurdst geregeld groete. Dat jout dy it gefoel datst de ynwenners al jierren kenst. It seit him fansels dat ik der faker kom. It is in tierich plak. Se ha noch in waarme bakker en de supermerk mei in sliterij hat oanrin genôch. Yn 'e winkel praat it personiel Frysk en oars ferstean se dy wol. Kom dêr yn de healwoeksen stêd, dêr't iksels wenje, mar ris om.
It wie healwei de sneontemoarn en drokker as oars. Hjir in dêr rûnen lâns de dyk keppeltsjes minsken. Ald en jong. Ik tocht it sil wol fan dat folk wêze, dat driuwend dwaande is mei it útsuteljen fan it wiere wurd. Se wienen grif net lykas my op 'e doele. Mar o deale, ik fersinde my. Dizze warbere minsken rûnen achter in kroade. In swiere kroade, grôtfol boeken. Doe wist ik it wol. Folk mei in oare opdracht. Sutelers. Dy kamen eartiids trou alle jierren ien kear del. Ik ha sels oait nochris meidien. Moai mei-inoar fuort, strjitte yn - strjitte út, fan doar nei doar. Allegear beflein fan itselde: de leafde foar it boek yn de Fryske taal. Dizze minsken dienen it hjir dus foar deselde goede saak: it Fryske wurd dat ferspraat wurde moat. Moai dat der noch guon binne dy't der yn leauwe, tocht ik.
Twa jongkeardels rûnen, swier boekkroadzjend, demonstratyf midden op 'e dyk. Gelokkich kin dat yn in doarp wat lije. Ik wist dat se in pear persint fan de opbringst yn de kas fan de pleatslike ferieningen stoarte mochten. Wa gunt in doarp dat net? Stadich helle ik de mannen yn. Se wienen drok yn petear. Fol fan de Fryske literatuer wie myn earste gedachte. Op´e nij hie ik it goed mis. It gong oer it kampioenskip balskoppen. En slim fernuvere hearde ik oan de tongfal dat net ien fan de beiden de Fryske taal machtich wie.
Twa jongkeardels rûnen, swier boekkroadzjend, demonstratyf midden op 'e dyk. Gelokkich kin dat yn in doarp wat lije. Ik wist dat se in pear persint fan de opbringst yn de kas fan de pleatslike ferieningen stoarte mochten. Wa gunt in doarp dat net? Stadich helle ik de mannen yn. Se wienen drok yn petear. Fol fan de Fryske literatuer wie myn earste gedachte. Op´e nij hie ik it goed mis. It gong oer it kampioenskip balskoppen. En slim fernuvere hearde ik oan de tongfal dat net ien fan de beiden de Fryske taal machtich wie.
finzen
troch it reislân yn´e holle
wurdst in weareld gewaar,
ast sûnder plan of kaart
yn it skaadryk fan de taal
dyn eigen rjochting bepaalst.
Oeral
dêrst wêze wolst kinst komme en
wylst grinsleas finzen yn´t tinken
alle ôfstannen bedimmest, nimst
geberchten op kraanfûgelwjukken,
lyk ast de see hoasfuotlings berinst.
Djip
yn dat wûnderlân ûnder de plasse
giest in âldbewende wrâld temjitte
en fynst ferhalen binnen hânberik,
omdat it paad fan de fingerseinen
it spoar yn 'e holle nea bjuster is.
it skip
by´t wekker wurden tink ik
dan, dat ik der noch bin,
yn dyselde lege keamer
dêr't gjin deiljocht is en
it bêd sa dronken as in skip.
It binne de roppige protters
ûnder de pannen, krekt út it aai
en de toarteldowen yn 'e goate
dy't my fertelle dat ik my fersin.
de fraach
Bist bliid datst wer thús bist? Dat wie in
fraach, dy't ik by oankomst werom op myn digitale buordsje krige. Thús, it plak dat in fêst
adres is, it part fan de identiteit dy'tst by it ynstjekken yn it hotel as in net
te ferfrjemdzjen paspoartnûmer ynfolle moast. De basis fan dyn legale status.
It is moai datst sa'n plak hast. It fertroude dak boppe de holle. It bêd en it
kessen as garânsje foar in noflike nacht. It stee dêr'tst nei alle gedachten in
bining mei fiele moatst.
It weromkommen is in wichtich part fan de
reis. De ein makket de tocht folslein. Dan kin de balâns opmakke wurde en de
ferhalen ferteld. Der kin fêststeld wurde of it al of net de muoite wurdich
west hat. Dat de ûnderfining bepalend is
foar it antwurd op de fraach sil
dúdlik wêze. Al of net bliid om werom te wêzen dus, it falt net ta om dat yn in
pear wurden del te setten, benammen omst altiten wer gau yn 'e rekken hast dat
der neat feroare is. Alles bliuwt altiten mar by it âlde. It lânskip, dat der ljocht fan de sinne sa
gewoan hinne leit, mei kij yn de bûnte greide fol hynsteblommen ûnder in
laaiblauwe loft en lichtgewicht wolken. Mei yn' e rook fan de earste sneed
gers, in wikel wjukjend oan in line sykjend nei in mûzemieltsje. Mei de fyts dy't by it koalsied del oer it asfalt
sûzet. Mei de noch koarte jûnen en de nachten sa stil dat it klinkt as in
swijend koar. It byld
Under wurden bringe is it minste net, mar hoe bringst de ûnderfining fan in ierdskok yn byld? Dat kin dy dwaande hâlde ast fanwegen dy malheur net mei de trein fierder kinst en ek net werom. Dan begjinst te tinken om de gedachten te fersetten. It byld datst fan de triljende ierde yn' e holle hast kinst fan foto's en fan de telefyzje. Of fan in realistyske rampenfilm. Hoe't it fielt as it midden yn'e nacht 80 kilometer fierderop bart en dyn bêd skoddet en kreaket sit my no noch yn de lea. De lichte neiskokken binne lykwols hast like slim, dêr skrikst algeduerich wer op'e nij fan. Faaks seit dat plestik fleske genôch, dêr't it wetter seismysk yn begjint te triljen as bewiis dat it gjin ferbylding is.
De Dome
Hjoed ha ik
beskamme skriemd.
De sinne wie fûl
en ik hie ferlet fan drinken.
Ik stie yn de stêd,
dêrt it fjoer fan de hel
trije dagen baarnde
en it wetter read wie
fan ferskroeide liken.
Doe wist ik lykwols dat
ik gjin toarst hie,
mar in stik yn de kiel.
Ferjaan en ferjitte
lies ik earne oars
op in skansearre stien.
Ik koe it my net begripe.
Skimerdream
It is healtsjuster as ik wekker wurd,
wat nuver trepkje ik nei ûnderen
en as ik de keamer yn stap,
dan sitsto dêr: yn myn jas
mei de holle licht foardel.
Ik huverje en stjit dy hoeden oan,
do slachst ferheard de eagen op
ein seist:
ienlik
Der is op de wrâld mear skreaun as dat der oait
lêzen wurde sil, dat wie myn earste gedachte, doe't ik mei in lichte sucht in
boek fan sawat tûzen siden iepensloech. Dat men kin fan tinken ek wol ha dat
der grif mear boeken binne as kilometers dy'tst gemiddeld yn it libben
ferreizgje silst. It boek, dêr't ik oer teset bin, hat mear as genôch tekst om
in moai skoft mei ûnderweis te wêzen. It earste haadstik koe minder. Op it kaft
stiet datst it ferhaal oanienwei troch útlêze wolst ast der oan begjinst. Salang duorret myn reis net, mar it lêst al as
it slydjaget. It ferhaal, in lyrysk epos kin ik better sizze, giet oer de reis
fan in man yn syn tiid. In reis fan it bêrteplak oant, nei alle gedachten, it
plak fan stjerren. No sil grif net elkenien syn libbensreis sa'n tsjok boek
wurde, lit stean dat it dan flot lêst, mar ek by in oar sille der altiten wol
in stikmannich kilometers by sitte dy't de muoite wurdich binne en gean der mei
de tekstferwurker by del. Ik besykje it ek wol ris. Gauris fal ik healwei de
rit yn in episoade. Dan stribje ik nei in meinimmende tekst dy't, as it spoar,
troch de fertelde tiid strûst of der krekt geandewei stadichoan trochhinne
slofket om de lêstiid yn in ôfwikseljend en boartlik patroan syn gerak te
jaan. Soms gean ik yn de tiid werom en
inkeld sjoch ik blynseach foarút. Der moat al wat yn stean om oer nei te
tinken. Faak is it lykwols in ienlike tocht fan lege siden. Nee, de noch te
bereizgjen kilometers skriuwe net samar in bestseller. Mar de reis giet altiten
ergens hinne en dan docht it der net safolle ta, sels net as it trajekt yn in bedrige
taal beskreaun wurdt.
yn 'e frede
Yn 'e
frede
Ik
socht om wat rêst en rede,
dat
ik gong even in slach om
yn
de stêd fan it hôf.
Dêr,
net fier fan myn bêd,
fielde
ik my feilich yn de nacht
dy't
gjin wierheid ferswijde.
Earlik
sein socht ik om de frede
en
it rjocht dêr't safolle om freegje
en ik
tocht: hjir fyn ik dat grif.
Mar
dêr't ik eartiids mei
hûnderttûzenen
protestearre
en
song: ban de bom,
dêr
wie it hûs fan de frede
mei
hege hekken omsletten
en
de poarte potticht,
ek al
baarnde der folop ljocht.
hâldfêst
Jou gjin oardiel oer in boek om it kaft,
seit in bekend Ingelsk sprekwurd. No moat ik earlik bekenne dat ik dat yn 'e
regel wol doch. De bûtenkant seit neffens my in hiele protte. Dan ha 'k it net
oer de bibel of de koran of sa, mar oer in nijsgjirrich boek, in boek datst yn
'e boekhannel keapest. En yn it ramt fan dit skriuwen is yn de winkel keapje de
bêste opsje. No wit ik ek wol dat it by in boek, krekt as by de mins, om it
ynderlike giet en net om de bûtenkant, want lykas by de mins kin it binnenste
fan in boek knap tsjinfalle. Dreech fan stof, kliemsk, langtrieddich of
útsprutsen oerflakkich. It binne kenmerken dêr't je as lêzer net op sitte te
wachtsjen. Ik wit it út ûnderfining, soms is der gjin sek oan it eksimplaar dêr'tst
mei thúskommen bist, wylst it uterlik dy noch sa talake. Bytiden is it gewoan
in gok. Dus brûk it ferstân at de ponge of de pinpas út 'e bûse komt en jou de sinnen de frije
hân. Stek, nei datst de eagen goed de kost jûn hast, de hannen út 'e bûse.
Besjen en befiele, dat is net ferkeard. It jout in minske yn tiden fan twifel
hâldfêst. It giet om de estetyk fan kleur, maat en gewicht! Al kin de lucht ek noch wolris de trochslach
jaan. Dat stek om teloarstelling foar te wêzen gerêst de noas der yn. Mar tink
derom! Opsichtich is faak goedkeap en wat djoer liket hoecht net folle ynhâld
te ha. Wat artistyk docht folle mear. It moat in keunstwurk wêze. Smaken
ferskille, dat is wier, mar wa't der wat each foar hat, dy sil him net fersinne.
ommelânsk
Alle reizgers binne gjin lêzers en alle lêzers binne gjin reizgers, dat klinkt miskien dûbelsinnich, mar simpel sein wol it sizze dat net elkenien ûnderweis altiten mei de noas yn in ferhaal sit, likemin as dat alle thúsbliuwers dat dogge. Ik mei op paad en wei wol graach yn it papieren lânskip fan de taal omstrune. En tajûn, ek hieltiten faker op it letterfjild fan sa'n digitaal laaike, dat sa moai yn de skimer opljochtsje kin. Ja, op reis mei in wurkstik fan wurden, dat is de muoite wurdich. Wa't der de tiid foar nimt komt flotter troch de tiid. Gean der mar foar sitten en jou dy as lêsreizger del, dan hast dûbeld wille fan de ôfstân dy't ôflein wurdt, want in lêsreizger is twa kear fuort en dat foldocht yn' e regel skoan. Hurder reizgje docht it net. Soest it soms al tinke, mar dat is skyn. In oere is yn in pear sinnen gau beskreaun. De tiid nimt dy wol mei, yn fûgelflecht of slakkegong, oer de kimen fan it ûnbesteanbere en dan duorje in pear rigels somtiden langer as in dei. In lêsreis tusken feiten en fiksje hâldt geregeld ho om by de haadstikhalten om dy hinne sjen te kinnen en yn gedachten waar te nimmen dat bûten alles fiersten te hastich ferdwynt. Of om yn it spegelglês dy oare lêzer op te nimmen, dy't ûnderweis is nei in ûnbekende bestimming yn syn eigen ferhaal. In bestimming dy't inkeld fier fan de werklikheid te berikken is oer it paad fan de ferbylding, mar altiten tichter by is ast tinkst. Fier, hein of ommelânsk: reizgjen docht lêzen en oeral dêr't reizen úteinsette komt de geast yn beweging.
Abonneren op:
Posts (Atom)